► ავტორი : ემა დოულინგი 

► ემა დოულინგი არის სოციოლოგიის პროფესორი ლონდონში, მიდლსექსის უნივერსიტეტში და გერმანიაში, იენის უნივერსიტეტში. ძირითადად მუშაობს ემოციური და აფექტური[1] შრომის, გენდერისა და სოციალურ რეპროდუქციის თემებზე; ასევე კაპიტალიზმისა და კრიზისის, ფინანსიალიზაციის, სოციალური მოძრაობებისა და სოციალური ცვლილებების საკითხებზე. 

► სტატია პირველად გამოქვეყნდა ბრიტანული გამომცემლობა Verso-ს ბლოგზე.

► გარეკანზე გამოყენებულია Dissent Magazine-ში გამოქვეყნებული ფოტო, 1977 წელს ნიუ-იორკში გამართული ქალთა მარშიდან.

► თარგმნეს სალომე ლაცაბიძემ და თამარ გოგიამ

► მედია-პლატფორმა მადლობას უხდის თარგმანის ავტორებს ვებ-გვერდის განვითარებაში შეტანილი მოხალისეობრივი წვლილისათვის.

© European.ge

“ინტიმურობის პოლიტეკონომიის სიღრმისეული ანალიზის მეშვეობით, ემა დოულინგი განიხილავს, თუ როგორ შეაღწია შრომის იდეოლოგიამ ჩვენი სოციალური ცხოვრების აფექტურ ველებში მაშინ, როდესაც ამის პარალელურად, ჩვენვე გვიწევს გადავიხადოთ კაპიტალიზმის კრიზისის საფასური, რადგან ფინანსიალიზაციისა და ქამრების შემოჭერის პოლიტიკები მუდმივ შეტევებს ახორციელებენ ჩვენი სოციალური რეპროდუქციის სტრუქტურებზე. ეფუძნება რა ქალთა აუნაზღაურებელი საშინაო შრომის ფემინისტურ კრიტიკას, დოულინგი ხაზს უსვამს ემოციური შრომის უთანასწორო და გენდერულად განსაზღვრულ გადანაწილებას თანამედროვე რეალობაში – ჩვენ ეჭვქვეშ უნდა დავაყენოთ და უნდა გარდავქმნათ „სიყვარულის შრომა“: მაშინ, როდესაც მატერიალურად ჩვენი მდგომარეობა სულ უფრო პრეკარიატული[2] ხდება, სასიყვარულო ურთიერთობებში ამ პრეკარიატულობის უარყოფა შეიძლება სწორედ ემოციური წინააღმდეგობის და, ამასთან  ერთად, სიყვარულისა და ზრუნვის სხვა შესაძლო სამყაროების შენების დასაწყისი გახდეს.”

Verso

„ისინი ამბობენ, რომ ეს სიყვარულია.
ჩვენ ვამბობთ, რომ ეს არის აუნაზღაურებელი შრომა.
ისინი ამას ფრიგიდულობას ეძახიან.
ჩვენ ამას აბსენტიზმს [3] ვუწოდებთ.
მუცლის ყოველი მოშლა მარცხია სამუშაო ადგილზე.“

სილვია ფედერიჩი, ანაზღაურება საშინაო შრომისთვის, 1975

სილვია ფედერიჩის 1975 წელს დაწერილ ფემინისტურ ბროშურაში, (იხ. ქართულად) რომელიც საშინაო შრომის ანაზღაურებას ითხოვდა, ვკითხულობთ:

„ჩვენ ყველანი დიასახლისები ვართ, რადგან მნიშვნელობა არ აქვს, თუ სად ვართ – მათ ყოველთვის შეუძლიათ ჰქონდეთ იმედი, რომ მეტ სამუშაოს მიიღებენ ჩვენგან; რომ ჩვენი მოთხოვნების წამოყენების მეტად შეგვეშინდება და რომ მათ ნაკლებად მოვთხოვთ ფულს. მათი დამაიმედებელი კი ის იქნება, რომ ჩვენი გონება სხვაგანაა მიმართული – კაცისკენ, ჩვენი აწმყოდან თუ მომავლიდან, რომელიც “ჩვენზე იზრუნებს”.”

ზრუნავ, რათა შენზეც იზრუნონ – სწორედ ეს იყო ჰეტერონორმატიული სიყვარულის პრინციპი და გარიგება. რომანტიკული იდეალი ეფუძნებოდა ჰეტეროსექსუალ წყვილს შორის დადებულ საშინაო კონტრაქტს – თითოეული პარტნიორი ურთიერთობაში შედიოდა გენდერულად განსაზღვრული შეთანხმების, რეპროდუქციული გარიგების საფუძველზე: ქალი მოამზადებს საჭმელს, დაალაგებს სახლს, ექნება სექსი, გააჩენს შვილებს და იზრუნებს კაცზე; კაცი კი გადაიხდის გადასახადებს და შეასრულებს მარჩენალის როლს, ამის შემდეგ კი ექნება მოლოდინი, რომ მასზე იზრუნებენ. 60-იანი წლების სოციალური ცვლილებების ტალღისა და სექსუალური რევოლუციის შემდეგ , ფემინისტურმა და ქვიარ წინააღმდეგობების მოძრაობებმა ამ გარიგების უთანასწორო და არასასურველ ფორმას გაუსვეს ხაზი – ქალის საშინაო შრომა აღიქმებოდა „სიყვარულის შრომად“, რომელიც არ იმსახურებს ანაზღაურებას, ხოლო კაცის “გარე” სამუშაო, ხელფასის წყალობით, სახლში მის ძალაუფლებას და სოციალურ აგენტობას აწესებდა.

სახელმწიფოსა და ეკონომიკის ნეოლიბერალურმა რესტრუქტურიზაციამ, პარალელურად კი მომსახურების სექტორის ზრდამ და უამრავი ქალის (ხშირად დაბალანაზღაურებად) სამუშაოში ჩართვამ ეს რეპროდუქციული გარიგება შეასუსტა. თუ ნუკლეარული ოჯახის[4] წყობა რაიმე თვალსაზრისით დაიშალა, ეს იყო არა მისი სრულიად გაუქმება, არამედ მისი თავისივე შემადგენელ ნაწილებად ფრაგმენტირება: მის შიგნით არსებული როლები სხვადასხვაგვარ ანაზღაურებად და აუნაზღაურებელ დამხმარე მშრომელებზე გადანაწილდა. მიგრანტმა დამლაგებლებმა, ძიძებმა, ოჯახის დამხმარეებმა, სექსმუშაკებმა და ფსიქოთერაპევტებმა დაამსხვრიეს საშუალო კლასის მითი თვითკმარი წყვილის შესახებ. მიუხედავად ამისა, დღემდე, ამგვარი სამუშაოს უმეტეს ნაწილს მაინც ქალები ასრულებენ. როგორც არლი ჰოქშილდმა 1984 წელს „მართვად გულებში“ დაწერა, ქალებს ასწავლეს, რომ მათ საკუთარ გრძნობებთან ინსტრუმენტალიზებული ურთიერთობა უნდა ჰქონდეთ. ეს ის უნარია, რომელიც წარმატებით გამოვლინდება – ყველაზე ხშირად, სწორედ ინტიმურობის პოლიტეკონომიაში.

დღეს უკვე ხელმისაწვდომია მთელი რიგი აპლიკაციები, რომლებიც ცხოვრებისეული და ურთიერთობებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში და ჩვენი ემოციური შრომისა და ინტიმური ურთიერთობების რეგულირებაში გვეხმარება. თანამედროვე ნეოლიბერალურ საზოგადოებაში მათთვის, ვისაც გადახდა შეუძლია, “სიყვარული” ჩამოშორდა რეპროდუქციულ გარიგებას, თუმცა ვალენტინობის დღეს ამოფარებული რომანტიკული მესიჯი მაინც ეფუძნება იმედს, რომ ვიპოვით ‘იმ განსაკუთრებულს’, რომელიც ჩვენი სულიერი მეგობარი აღმოჩნდება, რომელიც ჩვენს შევსებასა და სრულყოფას შეძლებს. ბევრისთვის რომანტიკული სიყვარულის იდეალი ისევ ზრუნვას ეფუძნება – დაბერებამდე მთელი ცხოვრების ერთმანეთზე ზრუნვაში გატარებასა და მატერიალური სირთულეების ერთად გადალახვას მოიაზრებს; ეკონომიკური უზრუნველყოფის შესახებ რეპროდუქციული გარიგების დანაპირებმა აფექტურ ველში გადმოინაცვლა : განსაზღვრა ის, თუ რას ნიშნავს, გიყვარდეს და უყვარდე.

***

დღეს ჩვენ გვეუბნებიან, ვიზრუნოთ საკუთარ თავზე. თუმცა, დიდი ხნის განმავლობაში სწორედ ქალებისგან მოელოდნენ ზრუნვისა და სიყვარულის სხვებისთვის გაცემას და სხვების საჭიროებების დაკმაყოფილებას. შესაბამისად,  საკუთარ თავზე ორიენტირება – ჩვენ რა გვინდა, ჩვენ რა გვანიჭებს სიამოვნებას – არის მეტი აგენტობის მოპოვებისა და გათავისუფლებისკენ მიმავალი გზის ნაწილი. ხაფანგი სწორედ იქ არის, რომ ეს გზა ნეოლიბერალური ინდივიდუალიზმისა და დაგროვების იმპერატივის პრიზმაში გატარებისას მრუდდება.

ფინანსიალიზაციის ეპოქაში ყველას (არა მარტო ქალებს) მოეთხოვება, მოახდინოს საკუთარ თავში ინვესტირება. ხსნის დანაპირები სწორედ ამ ინვესტიციის ამონაგებშია: ისევე, როგორც ფინანსური კაპიტალი აფართოებს საზოგადოებისგან სიმდიდრის ამოღების მექანიზმებს, ჩვენც უნდა დავაბანდოთ იმისთვის, რომ მოგება ვნახოთ – მოგება კი უფრო მეტი უნდა იყოს, ვიდრე დაბანდებული გვქონდა. როდესაც პიროვნული ზრდა და კეთილდღეობა კაპიტალის დაგროვების ლოგიკას ებმის, თვითრეალიზაცია ნიშნავს ჩვენი პროდუქტიულობის მაქსიმიზაციას სოციალური, კულტურული და სექსუალური კაპიტალის დაგროვების მიზნით. მეტიც, ქამრების შემოჭერის პოლიტიკისა და დასაქმების და სოციალური უსაფრთხოების რღვევის ფონზე, ჩვენ არც გვაქვს სხვა გზა – უნდა ვიზრუნოთ საკუთარ თავზე, რადგან ამას სხვა არავინ გააკეთებს.

თუმცა, რაც უფრო მეტად აღწევს კაპიტალი სოციალური ცხოვრების აფექტურ ველებში, მით უფრო  გვეზიზღება ამგვარი ინსტრუმენტალიზაცია – გაუცხოება, რომელსაც იწვევს სასაქონლო ფორმები, გაცვლითი ურთიერთობები, სამომხმარებლო  სერვისები და ჩვენი ცხოვრების შედეგიანობის მენეჯმენტი. ჩვენ ვგრძნობთ ამ გაუცხოებას და გვენატრება ავთენტურობის შეგრძნება – გვსურს ნამდვილი, ღირებული გამოცდილებები და ურთიერთობები. რა გამაღიზიანებელი და დამქანცველია, როცა ჩვენი შეხვედრები ემსგავსება გარიგებებს, რომლითაც ჩვენ ერთმანეთს ვასაქმებთ, რათა მივიღოთ ის,  რაც გვგონია, რომ გვჭირდება. დანაწევრებული საჭიროებების დაკმაყოფილების მიზნით, „სამუშაოს“ ვანაწილებთ სხვადასხვა ადამიანზე, რომლებიც ურთიერთჩანაცვლებადი ან უბრალოდ დამაკავშირებელი საშუალებები ხდებიან მიმდინარე გამოცდილებების უსასრულო ქსელში. წუთიერი შეერთების, ვალიდაციისა და აფირმაციის ძიებისას ვიღებთ ინსტრუმენტალიზებულ და პრეკარიატულ გარიგებებს. სხვა ადამიანები ხდებიან საშუალებები, რომელთა მეშვეობითაც ვაფართოებთ სამყაროში საკუთარი მოქმედების შესაძლებლობებს.

ავთენტურობისადმი სწრაფვა აძლიერებს რომანტიკული სიყვარულის ძიების სურვილს და მის მაცდურობას. თუმცა, რამდენად თავისუფლებიც არ უნდა ვიყოთ ახლა მის ძიებაში, ჩვენ სიმშვიდეს ვერც სხვების მუდმივ დევნაში ვპოულობთ – მრავალი სხვის – რომლებმაც ჩვენი სურვილები უნდა შეასრულონ და ჩვენი მოთხოვნილებები დააკმაყოფილონ. ბოლომდე ვერასდროს ვჩერდებით ერთ ადამიანზე იმის შიშით, რომ ის არ იქნება საკმარისი. იმის შიშით, რომ ჩვენ არ ვიქნებით საკმარისი. და ამ საოცარ ახალ სამყაროში – თავისი ალგორითმული აპლიკაციებითა და ონლაინ ინსტრუმენტებით უამრავი ჭარბი კავშირებისთვის, შესარჩევად ყოველთვის გამოჩნდება ახალი ვარიანტები. ჩვენ არასდროს ვართ საკმარისად კარგები და არც სხვაა ჩვენთვის საკმარისად კარგი. თანამედროვე სიყვარულის ინდუსტრიის არჩევანით სავსე ეკონომიკაში ყოველთვის რჩება ადგილი გაუმჯობესებისათვის, რაღაც ახალისა და განსხვავებულისთვის. უკმარისობის ონტოლოგია ყოველთვის თან გვსდევს და არასდროს გვასვენებს. შედეგად კი ეს შფოთვა (თუ არა პანიკა) მთლიანად გვშთანთქავს.

*** 

საღამოს 5:15 წუთია, მალე ლონდონის ცენტრალურ გზაზე პიკის საათი დაიწყება. მოვახერხე დავმჯდარიყავი ახალგაზრდა ქალის პირდაპირ, რომელიც ჟურნალს კითხულობს. ჟურნალის ზედა, მარჯვენა კუთხეში მსხვილი ვარდისფერი წარწერა გვირჩევს „ვიკვებოთ ისე, როგორც რომელიღაც სახელგანთქმული ვარსკვლავი“. ჩემი ადგილიდან შემიძლია გავარჩიო ფერად, ვიწრო კაბაში გამოწყობილი ქალის კონტურები, რომელიც გაბრწყინებული ამშვენებს ჟურნალის კუთხეს. თავიდან ვფიქრობ, როგორ შეიძლება საკვები – საარსებო საშუალება, სიამოვნებისა და საკუთარ თავზე ზრუნვის ძირითადი საგანი – გადაიქცეს კონტროლის ინსტრუმენტად. თუმცა საჭმელი და კვება ხდება არა მარტო ჩვენს სხეულსა და კანზე, არამედ  ჩვენს ჯანმრთელობაზე  შფოთვისა და შიშის წყაროც. რა თქმა უნდა, ეს დამოკიდებულება სამუდამოდ ჩაბეჭდილია „სწრაფვის კულტურაში“, რომლის წარმომადგენელი ფიგურებიც ცნობილი ადამიანები არიან, გამაგრებული სარეზერვო არმიით, რომელიც სიხარულით ჩაანაცვლებდა მათ. იკვებე, როგორც ესა თუ ის ცნობილი ადამიანი, და გარეგნობა გაგიუმჯობესდება, თავს შესანიშნავად იგრძნობ და ყველასათვის საყვარელი გახდები! და – რა თქმა უნდა – იყიდე ჟურნალი, რომელიც გეტყვის, როგორ გახდე წარმატებული.

რა თქმა უნდა,  ამ სარეკლამო რიტუალებში ახალი არაფერია და მთელი ინდუსტრია ყვავის შიშისა და რეალიზაციის დაპირების  საშუალებით. თუმცა, ამ დისკურსში რაღაც ახალმა მიიქცია ჩემი ყურადღება ორი ბოლოდროინდელი შემთხვევის წყალობით, სადაც სიტყვა „სუფთა“ გამოყენებული იყო პროდუქტისა ან წახალისებული ქცევისათვის გარკვეული ღირებულების მისანიჭებლად. მაღაზიაში კოსმეტიკის დახლიდან ავიღე სახის კრემის ტუბი, დამზადებული იმ ბრენდის მიერ, რომელიც გვთავაზობს „ყველაზე სუფთა“ პროდუქციას ბაზარზე: პროდუქტები არ შეიცავს სინთეტიკურ, გაფუჭების საწინააღმდეგო მინარევებს, ქიმიურ ნივთიერებებს, საღებავებსა და სხვა „არაბუნებრივ“ ინგრედიენტებს. ამ შემთხვევის შემდეგ, მეგობარმა საუბრის დროს ახსენა, რომ ის ჭამდა „სუფთა“ საკვებს, გულისხმობდა რა ჯანსაღი კვების მცდელობას, განსაკუთრებით კი ისეთი საკვების მოხმარებას, რომელიც მინიმალური დოზით შეიცავს ქიმიკატებს, პესტიციდებსა და გადამუშავებულ ნივთიერებებს.

მათთვის, ვინც სოციალური მედიის ჰეშთეგის ენას კარგად იცნობს, #სუფთაკვება / #cleaneating  და სხვა მსგავსი ტრენდები ნაცნობი იქნება. საიდან გაჩნდა ეს ტენდენცია და რას გვეუბნება ის იმის შესახებ, თუ როგორ ვზრუნავთ საკუთარ თავზე?  „სისუფთავის ენა“ მიგვანიშნებს, რომ აქცენტი მხოლოდ მომხიბვლელობიდან – ანუ გარეგნობიდან, სხვებისთვის საკუთარი თავის რეპრეზენტირების ზედაპირული ღირებულებიდან – გადადის ჩვენი პირადი ყოფის პირობების შესახებ შფოთვაზე. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ხაზი ესმება არა იმას, თუ როგორ ვჩანვართ „გარეგნულად“, არამედ თუ როგორები ვართ „შინაგანად“. მეტიც, ეს სიჯანსაღე მომხიბვლელობას კი არ ანაცვლებს, არამედ შიგნიდან აძლიერებს მას.

არის რაღაც შემაძრწუნებელი იმაში, თუ როგორ შემოიპარა ჩვენს დისკურსში ეს „სისუფთავის ენა“. მას კომპულსურობის/აკვიატებულობის ექო სდევს, რაც ჩვენი გარემოდან ჭუჭყის მოსპობის ან ნებისმიერი უწესრიგობის აღმოფხვრის ნევროტულ ან პარანოიდულ მოთხოვნილებას ჰგავს. ხშირად დაბინძურებასთან დაკავშირებული ნევროზი  სუბლიმაციურ ქმედებად ვლინდება: საკუთარ ცხოვრებაზე კონტროლის დაბრუნების ან შენარჩუნების მცდელობად. ჩვეულებრივი მარკეტინგული ინსტრუმენტის მიღმა, სისუფთავით გავრცელებული ეს დაინტერესება სწორედ კონტროლის დაკარგვის შიშით განპირობებულ ზოგად შფოთვაზე მიუთითებს.

*** 

ამას ხომ არ გულისხმობდა ჟილ დელიოზი დისციპლინარული საზოგადოებიდან კონტროლის საზოგადოებაზე გადასვლის წინასწარმეტყველურ დაკვირვებაში?  საკუთარ ესეში „დანართი კონტროლის საზოგადოებების შესახებ“, (იხ.ქართულად) რომელიც პირველად 1992 წელს გამოქვეყნდა, დელიოზი განიხილავს ფუკოს მიერ „დისციპლინა და სასჯელში“ გაანალიზებული საზოგადოების ცვლილებას – საზოგადოებისა, რომლის მახასიათებელიც დისციპლინარული ძალაუფლება იყო: სკოლების, საავადმყოფოების, ქარხნების, ციხეების და მსგავსი ინსტიტუტების მეშვეობით განხორციელებული ძალაუფლება. დელიოზის მიხედვით, ამ ფორმის ძალაუფლება მოგვიანებით უფრო და უფრო გაბნეული და გაფანტული გახდა და გასცდა ამ ინტიტუტების საზღვრებს. უკვე დღეს ეს გათავისუფლებული, აჩქარებული ძალაუფლება განუწყვეტლივ და უსასრულოდ მოქმედებს ჩვენზე.

დელიოზის აზრით, ჩვენ ვართ მოდულირებულები, რათა დავექვემდებაროთ,  საბოლოოდ კი, პირდაპირი თუ არაპირდაპირი საშუალებებით, ვაწარმოოთ ეკონომიკური ღირებულება. ტერმინი „მოდულაცია“ მიუთითებს აზროვნებისა და ქცევის უფრო დახვეწილ, ფარულ კონტროლზე, რომელიც გვერდს უვლის ცნობიერებას და მოქმედებს „აფექტურ“ დონეზე,  რომელზეც ფუნქციონირებს ჩვენი აღქმისა და სახელდების პროცესები. მოდულაცია გულისხმობს გარკვეული ფაქტორების რეგულაციას პიროვნების, მისი საქმიანობისა თუ ურთიერთობების ოპტიმიზაციის მიზნით. ჩვენ საკუთარ თავზე და ერთმანეთზე ვმოქმედებთ იმის მიხედვით, თუ რა შეიძლება გახდეს მომგებიანი. თუ მოვიძიებთ სიტყვის ეტიმოლოგიას, აღმოვაჩენთ, რომ „მოდულუსი“ არის ლათინური სიტყვის „მოდუსის“ კნინობითი ფორმა, რაც „გაზომვას“ ნიშნავს.

თავის ესეში დელიოზი  საუბრობს არა მარტო ციფრული მონაცემებისა და კომპიუტერების სამყაროზე, არამედ მცურავ გაცვლით კურსზეც. ფინანსიალიზაციის პირობებში გაზომვისა და გამოთვლის პროცესი უფრო და უფრო იჭრება ყოველდღიურობაში – რას წარმოვადგენთ, რას ვაკეთებთ, თუ რას ვაღწევთ მუდმივ შეფასებებსა და გამოთვლად შედეგებში ანგარიშდება, რომლებიც, თავის მხრივ, ფინანსური ბაზრების გავლით, ზედმეტი ღირებულების ამოღებისკენაა მიემართება.

საზომი სისტემების ამგვარი თავსმოხვევა არ არის მხოლოდ უკვე წარმოებულის აღრიცხვის მეთოდი.  რაც მთავარია, საზომი სისტემების ასეთი გავრცელება და გაძლიერება მჭიდროდ არის დაკავშირებული წნეხთან, იყო უფრო ეფექტური, უფრო პროდუქტიული; არა მარტო შეასრულო, არამედ გადააჭარბო გეგმებს. დათვლის მანია გვაიძულებს, მივაღწიოთ მიზნებს, რომლებსაც გვიწესებენ დამსაქმებლები და ინვესტორები; მიზნებს, რომელსაც გვისახავენ სპორტულ დარბაზებსა და ონლაინ სივრცეში. სწორედ ასე ინაცვლებს ჩვენი წუხილები ზედაპირიდან სიღრმეში, „გარეგნული მხრიდან“ – „არსში“. არაპირდაპირი  საზომები კვლავაც შესრულება და მიღწევაა, მაგრამ ჩვენ არ გვეძლევა საკუთარი მოქმედების რეპრეზენტაციის  და თხრობის საშუალება. ამის მაგივრად, ჩვენი შესრულებისა და მიღწევის რაოდენობრივი მონაცემები ჩვენ მაგივრად საუბრობენ. ჩვენი სხეულებისა და პროდუქციის (output) შესახებ რაოდენობრივი ინფორმაციის ზრდა თითქოს უფრო გვიძლიერებს ჩვენსავე ცხოვრებაზე  კონტროლის შეგრძნებას. თუმცა,  ამავდროულად, რაც უფრო მეტად ვეფლობით სამყაროში, რომელიც საკუთარ ცხოვრებაზე კონტროლის დაბრუნებას გვპირდება, მით უფრო გვისხლტება ეს კონტროლი ხელიდან.

ჩვენ ამ ფსიქიკურ წნეხს მძაფრად ვგრძნობთ სამუშაო ადგილზე. კაპიტალის მიმდინარე კრიზისი და შფოთვა იმის შესახებ, რომ აკუმულაციის პროცესი უნდა დაუბრუნდეს ადრინდელ მყარ მდგომარეობას, გადმოვიდეს ყოველდღიურ სამუშაო გარემოზე და მასში „მობინადრე“ ადამიანებზე. მოთხოვნა – იყო უფრო პროდუქტიული ნაკლებ დროში, ნაკლები სამუშაო დაცულობის და არარსებული კეთილდღეობის სახელმწიფოს პირობებში, იმპერატიულია. ამ პროცესში ჩვენ უფრო მოწყვლადები და არასტაბილურები ვხდებით და ნელ-ნელა ვაცნობიერებთ, თუ  რა შეიძლება დაგვემართოს იმ შემთხვევაში, თუ ვეღარ შევძლებთ, ვიყოთ პროდუქტიულები.

***

მათთვის, ვისაც საკმარისი მატერიალური შესაძლებლობა აქვს, რეპროდუქციული გარიგების გაურკვევლობა, არეულობა, და აუცილებელი შრომა უკვე გადამისამართებულია ტექნოლოგიებზე თუ იმ ადამიანებზე, რომელთა ანაზღაურებადი და აუნაზღაურებელი დამხმარე რეპროდუქციული შრომაც საშუალებას აძლევთ, რომანტიკული სიყვარულისკენ ისწრაფოდნენ. კომპლექტი, რომელიც მოიცავს  #სუფთა კვებას, ცხოვრებას და სიყვარულსაც კი, შეიძლება ითქვას, ასევე ‘სუფთად’ ერწყმის ინდივიდუალიზმის იდეოლოგიას: ჩვენ, რომლებიც საკუთარი თავისთვის აქტივებს წარმოვადგეთ, ავტონომიურად, თვითკმარ ატომებად ვიქცევით და სამყაროში დანაკარგისა და სხვებზე პროეცირების გარეშე ვმოძრაობთ – სუფთა, მოწესრიგებული ინდივიდები, რომლებიც ვუკავშირდებით და ვურთიერთობთ სხვებთან იმისათვის, რომ მათგან მაქსიმუმი მივიღოთ და ისინი დავიხმაროთ უფრო მეტის გაკეთებაში, მეტის განცდაში თუ მეტი გამოცდილების მიღებაში.

როდესაც ურთიერთობებს ამგვარი ავტონომიური აგენტობის იდეით ვიწყებთ, ჩვენ უგულებელვყოფთ იმ ემოციურ და აფექტურ შრომას, რომელიც იხარჯება ამ ურთიერთობების გამყარების, აშენებისა და შენარჩუნებისთვის. ჩვენ ვივიწყებთ იმ ფაქტს, რომ ურთიერთობები ადამიანებს შორის მიმდინარეობს. ისინი საზიარო და  ურთიერთმოქმედია. ჩვენ უბრალოდ საკუთარ თავში და საკუთარი თავისთვის კი არ ვარკვევთ რაღაცებს, არამედ ვზემოქმედებთ ერთმანეთზე. თუმცა, საჭიროა კიდევ უფრო კარგად დავაკვირდეთ, თუ რა სამუშაოს გაწევა ხდება ამ ურთიერთობებში, როგორ, და ვის მიერ.

სიყვარული უფასოდ არ მოდის და მართლაც, ზოგიერთ ადამიანს ის ძვირადაც უჯდება. ქალებს ხშირად უწევთ მეტი შრომის გაღება, მეტი ემოციური და აფექტური შრომა ინტიმურობის პოლიტეკონომიაში: პასუხისმგებლობის, სტრესისა და შფოთვის საკუთარ თავზე აღების, დაძაბულობის განმუხტვისა და ვალიდაციის მიღების სამუშაოს შესრულება – ეს არის ერთ-ერთი მეთოდი, რომლითაც გენდერულად განსაზღვრული რეპროდუქციული გარიგება შენარჩუნებულია ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის ეპოქაშიც.

ჰეტეროსექსუალ წყვილებში ემოციური შრომის ამგვარი უთანასწორო გადანაწილება ნაწილობრივ იმ წარსული დროის გამოძახილია, როდესაც კაცი, ტრადიციულად შემოსავლის შემომტანი, აკონტროლებდა ოჯახის მატერიალურ სტრუქტურას, ქალის სამუშაო კი აუნაზღაურებელი და დაუფასებელი იყო. გარდა ამისა, ნეოლიბერალური მითი თავისუფალი და ავტონომიური ინდივიდის შესახებ, ასევე არ შეესაბამება სინამდვილეს, რომელშიც სოციალური ურთიერთობები მჭიდროდ გადაჯაჭვულია. ეს მითი ჩქმალავს სტრუქტურული უთანასწორობების არსებობას.

ქალები, განსაკუთრებით კი ფერადკანიანი და მუშათა კლასის წარმომადგენელი ქალები, ასევე ქვიარ და ტრანს ადამიანები, უფრო ხშირად ეჯახებიან ისეთ ბარიერებსა და  ულევ მოთხოვნებს, როგორიცაა ნათესავზე ზრუნვა თუ ფინანასური პრობლემები, რომელებიც აფერხებს მათ შესაძლებლობას, იყვნენ „თავისუფალნი“. მეტიც, გაბატონებული გენდერული ნორმების შედეგად ქალები ინარჩუნებენ ინსტრუმენტალიზებულ დამოკიდებულებას საკუთარ ემოციებთან – ჩვენ მუდმივად ვმუშაობთ, რათა გარდავქმნათ საკუთარი თავი იმად, რაც გვგონია, რომ უნდა ვიყოთ;  იმისთვის, რომ მივიღოთ ის, რაც გვინდა. დიახ, ჩვენ უნდა დავიცვათ აგენტობა და არჩევანის შესაძლებლობა, თუმცა ეს არ უნდა მოხდეს ამ საზოგადოებაში ცხოვრების გენდერულად, რასობრივად და კლასობრივად განსაზღვრული სირთულეების იგნორირების ხარჯზე. სიყვარულისა და ინტიმურობის პოლიტეკონომიის ანალიზი გულისხმობს, ერთი მხრივ, იმის აღიარებას, რომ ჩვენს სოციალურ ურთიერთობებს სჭირდება კოლექტიური პასუხისმგებლობა, მეორე მხრივ კი, შრომის სოციალურ ორგანიზებაში ემოციური და აფექტური განზომილების აღიარებასაც. ჩვენ უნდა დავსვათ კითხვა: ვინ ასრულებს სამუშაოს, ვის აქვს შესაძლებლობა, ისაუბროს საკუთარ საჭიროებებსა და სურვილებზე; ვის უსმენენ და ვისი სურვილებია გაჟღერებული და დაშვებული?

და ჩვენ ასევე უნდა დავსვათ კითხვა, თუ როგორ დავუჭიროთ მხარი ერთმანეთს, როდესაც ფინანსიალიზაცია და ქამრების შემოჭერის პოლიტიკა ჩვენი სოციალური რეპროდუქციის სტრუქტურებს უტევს და ზრუნვის სამუშაოს ამისამართებს გადაღლილ ბებიებზე, ქალიშვილებზე, მეგობრებსა და დებზე. კაპიტალს არა მარტო აკუმულაციის პროცესის შესახებ საკუთარი შფოთვა გადმოაქვს ჩვენზე, არამედ ის ასევე უარს გვეუბნება სამუშაო ძალის კვლავწარმოების ანაზღაურებაზე ან მისი სტაბილურად განხორციელებისთვის საჭირო პირობების უზრუნველყოფაზე. ჩვენი შრომა კოდირებული და ფემინიზირებულია იმისთვის, რომ მისი აუნაზღაურებლობა გამართლდეს დოქტრინით, რომლის მიხედვითაც „ვაკეთებთ იმას, რაც გვიყვარს“, ვართ მოქნილი მუშაკები, ვიკაპიწებთ ხელებს და ვიძირებით სამუშაოში უბრალოდ იმიტომ, რომ საქმე გასაკეთებელია. ამასობაში, ჯანდაცვისა და განათლების ბიუჯეტი მნიშვნელოვნად იკვეცება, რადგან სახელმწიფო გამოდის საჯარო სექტორიდან და ტოვებს ნაპრალს, რომელსაც კერძო კაპიტალი მალევე ეუფლება ფინანსური მოგების მისაღებად, რომელსაც აუნაზღაურებელი რეპროდუქციული სამუშაოს ხარჯზე იღებს. ქამრების შემოჭერის პოლიტიკა ყველაზე მეტად აზარალებს ქალებს, რომლებიც, პირდაპირი მნიშვნელობთ, პირადად იხდიან კაპიტალიზმის კრიზისის საფასურს.

*** 

რას შეიძლება ნიშნავდეს ემოციური შრომის აღიარება? უნდა გადაგვიხადონ ურთიერთობების სანაცვლოდ? ეგრეთწოდებული „გაზიარების ეკონომიკის“ ზრდასთან ერთად, ჩვენი სოციალური და აფექტური ურთიერთობების სხვადასხვა შემადგენელი ნაწილი უფრო და უფრო ხშირად იფუთება გასაყიდ და საყიდელ პროდუქტებად. ეს განამტკიცებს გაცვლითი ურთიერთობების ტრანზაქციულ ბუნებას აღებ-მიცემობის [quid pro quo] შეუჩერებელ კარუსელში. უნდა გვახსოვდეს, რომ მოძრაობა საშინაო შრომის ანაზღაურებისთვის (Wages for Housework) მხოლოდ ნაწილობრივ ეხებოდა ანაზღაურებას: მისი მიზანი იყო ეჩვენებინა, რომ კაპიტალი არ ანაზღაურებდა ქალების რეპროდუციულ სამუშაოს იმიტომ, რომ მისთვის სწორედ ის იყო ზედმეტი ღირებულების წყარო.  მიზანი, მაშინაც და დღესაც, არის სამუშაოს ორგანიზების ფორმასთან, მისი განაწილების წესთან და მის საფუძველში არსებულ ურთიერთობებთან  დაპირისპირება და მათი გარდაქმნა. პირადი პოლიტიკურია. ჩვენი მატერიალური პრეკარიატულობის ზრდის საპასუხოდ, ჩვენს სასიყვარულო ურთიერთობებში პრეკარიატულობის უარყოფა კარგი დასწყისია აფექტური წინააღმდეგობისა და, ამასთან ერთად, სიყვარულისა და ზრუნვის სხვაგვარი სამყაროების შენებისთვის.  (ან: მაშინ, როდესაც მატერიალურად ჩვენი მდგომარეობა სულ უფრო პრეკარიატული ხდება, სასიყვარულო ურთიერთობებში ამ პრეკარიატულობის უარყოფა შეიძლება სწორედ ემოციური წინააღმდეგობის და, ამასთან  ერთად, სიყვარულისა და ზრუნვის სხვა შესაძლო სამყაროების შენების დასაწყისი გახდეს.)

შენიშვნები:

[1] აფექტური შრომა  – ფემინისტური და პოსტმარქსისტული ცნებაა, რომელიც აღწერს შრომის ისეთ ტიპს, რომელშიც ემოციური გამოცდილების წარმოება ხდება. აფექტური შრომა ფემინისტურ თეორიებში დაკავშირებულია ქალთა საშინაო უხილავ შრომასთან, რომელსაც პატრიარქალურ ოჯახში ექსკლუზიურად ქალი ეწევა – მაგალითად, ბავშვზე, ქმარზე, ავადმყოფებზე (და არა მხოლოდ მათზე) ზრუნვისას. აფექტური შრომის პოსტმარქსისტული კონცეფცია კი აფექტურ შრომას თანამედროვე კაპიტალიზმისთვის არსებითი არამატერიალური შრომის ერთ-ერთ ქვეკომპონენტად წარმოადგენს. აფექტური შრომა ყველაზე თვალსაჩინოდ დაკავშირებულია ეკონომიკის მომსახურებით სექტორთან, სადაც, მაგალითად, მიმტანი ვალდებულია, მომხმარებელს არა მხოლოდ ხელშესახები პროდუქტი მიაწოდოს, არამედ გაუღიმოს, აჩვენოს დადებითი ემოცია, იყოს კომუნიკაბელური. სერვისზე ორიენტირებულ თანამედროვე ეკონომიკას ხშირად ახასიათებენ, როგორც „ფემინიზებულს“, რადგან მასში იზრდება ისეთი შრომის წილი, რომელსაც ინდუსტრიული ეკონომიკის ეპოქაში ქალები ოჯახურ სივრცეებში აუნაზღაურებლად ასრულებდნენ, საპირისპიროდ მამაკაცური შრომისა, რომელიც საჯარო სფეროს ხილული და ანაზღაურებადი ნაწილი იყო.  წყარო: ლექსიკონი-ცნობარი სოციალურ მეცნიერებებში (რედ.შენიშვნა)

[2] პრეკარიატი – არასტაბილური, გაურკვეველი, არასაიმედო, დროებითი სამუშაოს მქონე სოციალური კლასი (რედ.შენიშვნა)

[3] აბსენტიზმი – რაიმე ვალდებულებაზე ან სამუშაოზე უარის თქმა (ან თავის არიდება) საპატიო მიზეზის გარეშე. (რედ.შენიშვნა)

[4] ნუკლეარული ოჯახი – ე.წ “ბირთვული ოჯახი” , სადაც მთავარი ბირთვი – ცოლ-ქმარი – დაუშლელია. წყარო: Civil ენციკლოპედიური ლექსიკონი