გვინდა გაცნობოთ, რომ ორგანიზაცია „ურბან რეაქტორი“ ფონდ „ღია საზოგადოება – საქართველოს“ ფინანსური მხარდაჭერით 2016-2017 წლებში განახორციელებს პროექტს „საცხოვრისით უზრუნველყოფის პოლიტიკა: გამოწვევები და პერსპექტივები“. პროექტის ფარგლებში ორგანიზაცია ითანამშრომლებს ანალიტიკური მედია პლატფორმა European.ge-სა და „ურბანული კვლევების ცენტრთან“.
პროექტის მიზანია ხელი შეუწყოს ხელმისაწვდომი საცხოვრისით უზრუნველყოფის საკითხის კრიტიკულ გააზრებასა და აღნიშნული საკითხის სოციალური და ურბანული პოლიტიკის სტრატეგიულ მიმართულებად ფორმირებას.
პროექტის ფარგლებში შესწავლილ იქნება საცხოვრისის ხელმისაწვდომობის საკითხი თბილისის მაგალითზე, მოეწყობა კვლევის წინასწარი და საბოლოო შედეგების საჯარო განხილვები, სისტემატიურად გამოქვეყნდება თარგმანები და ბლოგპოსტები European.ge-სა და ურბან რეაქტორის ვებგვერდებზე.
——
მაღალი სოციალური პასუხისმგებლობის ქვეყნებში მოქალაქეების საცხოვრისით უზრუნველყოფა მუნიციპალური პოლიტიკის ერთ-ერთ უმთავრეს საკითხს წარმოადგენს და მოაზრებულია, როგორც ადამიანის ერთ-ერთი ფუნდამენტური უფლების განხორციელება. ამ ქვეყნებში არაერთი მექანიზმი არსებობს იმ პირთა ღირსეული საცხოვრებელი პირობებით უზრუნველყოფისათვის, რომელთაც არ შესწევთ უნარი ეს ფუნდამენტური უფლება საკუთარი სახსრებით განახორციელონ. დღეს საქართველოში ხელმისაწვდომი საცხოვრისით უზრუნველყოფის მკაფიოდ ჩამოყალიბებული პოლიტიკა არ არსებობს.
საბჭოთა სახელმწიფო, მისი არსებობის ბოლო პერიოდში, საყოველთაო საბინაო უზრუნველყოფის პასუხისმგებლობას იღებდა და ამისთვის სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ უზარმაზარ საბინაო ფონდებს ქმნიდა. კავშირის რღვევის შემდგომ საქართველოში არსებული სახელმწიფო საბინაო ფონდის სრული პრივატიზაცია განხორციელდა, რასაც ამ დარგში სახელმწიფოს როლის და პასუხისმგებლობის ეტაპობრივი დაკნინება მოჰყვა. თავისუფალი საბაზრო ეკონომიკის პირობებში საცხოვრებლით უზრუნველყოფა უმეტესწილად კერძო სექტორის ხელში გადავიდა. 2014 წელს ჩატარებული თბილისის უძრავი ქონების ბაზრის ანგარიშის მიხედვით,[1] ბოლო 25 წლის განმავლობაში 113 000 საცხოვრებელი ერთეული აშენდა, რამაც თბილისში არსებული საცხოვრებელი ერთეულის საერთო რაოდენობის დაახლოებით 30% შეადგინა. კერძო საბინაო მშენებლობის მასშტაბის მიუხედავად, ახალი ბინების მაღალი ფასის, იპოთეკური სესხის მაღალი საპროცენტო განაკვეთისა და ერთ შინამეურნეობაზე საშუალო თვიური შემოსავლების გათვალისწინებით, საცხოვრისზე ხელმისაწვდომობა დაბალია.[2] მხოლოდ მაღალი შემოსავლის მქონე ოჯახებს აქვთ საცხოვრისის შეძენის საშუალება.
თბილისში ხელმისაწვდომი საცხოვრებლის ნაკლებობაზე ასევე მიუთითებს ახალგაზრდების მობილობის დაბალი მაჩვენებელიც.
სხვადასხვა საერთაშორისო კვლევებში ხაზგასმულია ის ნეგატიური სოციო-ეკონომიკური შედეგები, რომელსაც საცხოვრისზე დაბალი ხელმისაწვდომობა იწვევს (ახალი ოჯახების შექმნის შემცირებული მაჩვენებელი, ახალი ბიზნესის წამოწყების შემცირებული შესაძლებლობა, სამუშაო ადგილების კლება, კვებით პროდუქტებზე შემცირებული დანახარჯები და ა.შ.).[3] საცხოვრისზე დაბალი ხელმისაწვდომობა უსახლკარობის გამომწვევ ერთ-ერთ მიზეზადაც განიხილება. ზემოთ აღნიშნული პრობლემები გავლენას ახდენს ქალაქის ჯანსაღ სოციო-სივრცით განვითარებაზე და ხელს უწყობს კომპლექსური პრობლემების დაგროვებას.
1994 წელს საქართველომ “სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული უფლებების პაქტის” ხოლო 2005 წელს “ევროპის სოციალური ქარტიის” რატიფიცირება მოახდინა, რომლებიც სახელმწიფოს ავალდებულებენ თავიდან აიცილოს და თანდათან შეამციროს უსახლკარობა მისი აღმოფხვრის მიზნით, უზრუნველყოს სათანადო საცხოვრისის უფლება და საცხოვრებელ ბინებზე ხელმისაწვდომი ფასები იმ პირთათვის, რომლებსაც არ გააჩნიათ შესაბამისი სახსრები. „საქართველოში ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნული სტრატეგიის (2014-2020 წლებისთვის)“ მიხედვით ერთ-ერთ მიმართულებას სათანადო საცხოვრებლის უზრუნველყოფა წარმოადგენს.
სათანადო საცხოვრისით უზრუნველყოფის მიმართულებით გადადგმულ იქნა ცალკეული ნაბიჯები. 2010-2014 წლებში შვეიცარიის განვითარებისა და თანამშრომლობის სააგენტოს დაფინანსებით განხორციელდა პროგრამა “სოციალური საცხოვრისი კეთილგანწყობილ გარემოში”. აღსანიშნავია ქ. თბილისის მერიის “დანგრეული საცხოვრებელი სახლების მაცხოვრებელთა კომპენსაციის” პროგრამა, რომლის მიხედვითაც გამგეობას ავარიული შენობიდან მოსახლეობა გაყავს ქირით, განუსაზღვრელი ვადით. ასევე ბათუმის მუნიციპალიტეტის მერიის ინიციატივით იგეგმება “იაფი სახლი – სტანდარტული საცხოვრისი თანაქალაქელებს” პროექტის განხორციელება, რომელიც მიზნად ისახავს ხელმისაწვდომი საცხოვრისით უზრუნველყოს ის ოჯახები, რომელთაც საკუთარი ხარჯებით ღირსეულ საცხოვრისზე ხელი არ მიუწვდებათ.
ზემოთ აღნიშნული ცალკეული ინიციატივების მიუხედავად ხელმისაწვდომი საცხოვრისით უზრუნველყოფის თანმიმდევრული პოლიტიკა არ არსებობს. ოფიციალურსა თუ საზოგადოებრივ დონეზე (სახალხო დამცველის ანგარიში, მერიის განცხადებები, არასამთავრობო ორგანიზაციების კვლევები და ა.შ.) განხილვა არ სცდება უსახლკარობის პრობლემის საკითხს, რაც საერთო საბინაო კრიზისის მხოლოდ საბოლოო რგოლია. შესაბამისად ანალიტიკურ დონეზე არ ხდება საცხოვრისზე ხელმისაწვდომობის დაბალი დონის (ზოგადი საბინაო კრიზისის) და უსახლკარობის (სხვადასხვა სახის ეკონომიკური თუ სოციალური კატაკლიზმების შედეგად უსახლკაროდ დარჩენილი ადამიანების მდგომარეობის) დიფერენციაცია და სათანადო გადაწყვეტების და მიდგომების ძიება. ხელმისაწვდომი საცხოვრისი არც ქალაქის სოციო-სივრცით, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ კონტექსტში განიხილება, როგორც ფართე ურბანული სტრატეგიის ნაწილი.
ვიმედოვნებთ, რომ წინამდებარე პროექტი ხელს შეუწყობს აღნიშნული საკითხის მნიშვნელობის კრიტიკულ გააზრებას, თემის აქტულაიზებას და საფუძველს მოამზადებს სოციალურ და ურბანულ პოლიტიკაში სათანადო ადგილის დასამკვიდრებლად.
შენიშვნები:
[1] Collires International, Tbilisi Real Estate Market Report, 2014
[2] საცხოვრისის ხელმისაწვდომობა გულისხმობს შინამეურნეობის უნარს დაფაროს საცხოვრისის ხარჯები და ამასთანავე შეინარჩუნოს ყოველდღიური ცხოვრების ხარჯების დაფარვის უნარი. საცხოვრისზე ხელმისაწვდომობის განსასაზღვრად ევროპულ ქვეყნებსა და ამერიკაში გამოიყენება საცხოვრისის ხელმისაწვდომობის ინდექსი. ინდექსი გამოითვლება შინამეურნეობის საშუალო თვიური შემოსავლების შეფარდებით საცხოვრისზე დახარჯულ თვიურ გადასახადთან (ქირა, იპოთეკური სესხის ყოველთვიური გადასახადი). სტანდარტულად საცხოვრებელი ხელმისაწვდომად ითვლება თუ შინამეურნეობა მასზე თვიურად შემოსავლის 30%-ს ხარჯავს. 2014 წლისთვის საქართველოში საშუალო თვიური შემოსავალი ერთ შინამეურნეობაზე 983,9 ლარი (საქსტატი) იყო, ბინის საშუალო გასაყიდი ფასი 1 კვ.მ-ზე – 830 აშშ დოლარი (Tbilisi Real Estate Market Report, 2014, Colliers International). თბილისში მოთხოვნადი მცირე ზომის ბინის ფასი, იპოთეკური სესხის საპროცენტო განაკვეთის გათვალისწინებით, საშუალოდ 46 000 აშშ დოლარია. თუ ოჯახი ყოველთვიურად შინამეურნეობის შემოსავლების 30% დახარჯავს სესხის დასაფარად მას ბინის შესაძენად დაახლოებით 27 წელი დასჭირდება.
[3] Shelter, The human cost: How the lack of affordable housing impacts on all aspects of life, 2010; Hendey L., Tatian P. A. MacDonald G., Housing security in the Washington region, 2014.
– ილუსტრაციის ავტორი: © დავით კუხალაშვილი.
