►ავტორი: ესმა გუმბერიძე

ის, რომ მშიერ ადამიანს გაუჭირდება, იყოს პოლიტიკურად აქტიური, ჯერ კიდევ რომაელებმა იცოდნენ, XVIII საუკუნის მემარჯვენე თუ მემარცხენე პოლიტიკურ იდეოლოგებზე რომ აღარაფერი ვთქვათ. ამიტომაც იყო, აქტიური საარჩევნო უფლებისთვის, ანუ ხმის მისაცემად ქონებრივ ცენზს რომ ითხოვდნენ – მაშინ თითოეული ადამიანი, როგორც ასეთი, არ ითვლებოდა ღირებულებად და მათი უფლებები, როგორც უზენაესი ღირებულება, ჯერ არ იყო საყოველთაო შეთანხმების საგანი. საზოგადოება ჯერ არ იყო იქამდე მისული, რომ მთავარია თითოეული ადამიანის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფოს მართვაში და მიაწვდინოს საზოგადოებას ხმა. თუ დღეს ჩვენ გააზრებული გვაქვს, რომ გაჭირვებულისათვის ძნელია, იყოს პოლიტიკურად “მოუსყიდავი”, ვინმეს ხმის მიცემის უფლებას კი არ ვართმევდეთ, არამედ უნდა ვიმუშავოთ იმაზე, რომ როგორც მინიმუმ, ყველას ჰქონდეს საკმარისი შემოსავალი და ფინანსური გარანტია. ადამიანის უფლებები ნიშნავს, არ იყო იძულებული, გააკეთო შენი ღირსების შემლახავი მდგომარეობის სასარგებლოდ არჩევანი. ეს არის ღირსების შემლახველი არჩევანის გაკეთების აუცილებლობისგან თავისუფლება. მაგალითად, ოჯახში ძალადობის მსხვერპლ ქალს, იმის გამო, რომ მოძალადის მიტოვების შემთხვევაში წასასვლელი არსად ექნება და ქუჩაში დარჩება, არ უნდა უწევდეს არჩევანის გაკეთება მოძალადესთან დარჩენის სასარგებლოდ. ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში ოჯახის წევრების მიერ „ჩაბარებულ“ შშმ პირს არ უნდა უწევდეს იქ დარჩენის სასარგებლოდ „თავისუფალი“ არჩევანის გაკეთება მხოლოდ იმიტომ, რომ ალტერნატიული საცხოვრებელი არ აქვს. ეს არ არის არჩევანის თავისუფლება, როცა ორივე ალტერნატივა უფლებებისა და ღირსების შემლახველ მდგომარეობაში ყოფნაა.

ჩემს ოჯახში მყოფმა ნაცნობმა ამერიკელმა სტუდენტმა ერთხელ თქვა:  „სანამ სკოლაში სწავლობ, გასწავლიან და გაჩვევენ წესებისა და უფროსების დამორჩილებას, იმას, რომ არ იწუწუნო, დისციპლინას. უნივერსიტეტში რომ მოხვდები, ყველაფერს კითხვის ნიშანი დაუსვით, ყველა წესს, ავტორიტეტს, ზედმეტად ნუ ენდობით, გამოიწვიეთ, შეეწინააღმდეგეთ, გადააფასეთ რაღაცებიო. როგორ უნდა გადაერთო, როგორ უნდა გადაეჩვიო. სკოლაში ერთს გეუბნებიან, უნივერსიტეტში– სრულიად განსხვავებულ რამეს“. იმაში, რომ სკოლა წესებისადმი მორჩილებას გასწავლის, უნივერსიტეტი კი კრიტიკულად აზროვნების მნიშვნელობას უსვამს ხაზს, შემდეგი ლოგიკაა: იმისავის, რომ რაღაცაში ეჭვი შეიტანო, ჯერ ის რაღაც უნდა შეისწავლო, რაღაც ძირეული უნდა მიიღო, რომ იქიდან ამოდიოდე. დიდ მასაში, როცა კლასში თუნდაც 25 განსხვავებული ადამიანია,  მათი სიმრავლისა და მასწავლებლების, თუ სხვა რესურსების სიმცირის გამო, სწავლება არა ინდივიდუალური მიდგომით, არამედ კონვეიერულად ხდება, რაც დისციპლინისა და წესრიგის გარეშე შეუძლებელია. უნივერსიტეტში სწავლის წინაპირობა, მისთვის მოსამზადებელი ეტაპი, ხშირად სწორედ ასეთი სკოლაა ხოლმე. მაგრამ მიდგომებს შორის ეს განსხვავება არის უთანასწორობისა და ნაკლებად პრივილიგირებული ჯგუფების პოლიტიკური გაჩუმების ერთ–ერთი განმაპირობებელი ფაქტორი. სკოლის შემდეგ, რომელიც წესრიგისადმი მორჩილებას გასწავლის, უნივერსიტეტში მოხვედრილი ადამიანი შეიძლება გადაეჩვიოს კიდეც უპირობო მორჩილებას, ისწავლოს მასწავლებლის, პროფესორის, ლექტორისა თუ სხვა ავტორიტეტის კრიტიკული შეფასება და მისი ხმამაღლა გაჟღერებაც, მაგრამ უნივერსიტეტში არ/ვერმოხვედრილი უმრავლესობა? მან სადღა უნდა აითვისოს მიღებულისადმი კითხვის ნიშნების დასმის, შეწინააღმდეგების უნარები? სად გამოიმუშავებს, სად შეეჩვევა იმ აზრს, რომ სწორედ კრიტიკულ აზრს მივყავართ წინ, განვითარებისაკენ და რომ განსხვავებული აზრის დაფიქსირება და გატანა გასაკიცხი, დასაგმობი და საშიში კი არაა ყოველთვის, არამედ შეიძლება, ძალიანაც საზოგადოებრივად/სახელმწიფოებრივად სასარგებლო, საჭირო, აუცილებელი და ღირებული იყოს. გამოდის, რომ ნაკლებად პრივილიგირებულ კლასს, ვინც არ/ვერ გაყვა განათლებას, ვერ გააგრძელა სწავლა უმაღლეს სასწავლებელში, დასწავლილი აქვს წესებისადმი და ავტორიტეტებისადმი უპირობო პატივისცემა (და რომც არ იცავდნენ ამ წესებს შეგნებულად, რომც არღვევდნენ ხშირად, მაინც რჩებათ იმის განცდა, რომ ეს საზოგადოებრივად განკიცხვადია), უნივერსიტეტში მოხვედრილებს კი აქვთ შესაძლებლობა, ისწავლონ წესებისადმი კითხვის ნიშნების დასმა, კრიტიკა, თუნდაც შემოქმედებითი მიდგომა წესრიგისადმი. ეს მათ შესაძლებლობას აძლევთ, გააკრიტიკონ სახელმწიფოში მიმდინარე პოლიტიკა, მაღალი თანამდებობის პირების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები, დაფიქრდნენ მიღებული ინფორმაციის სანდოობაზე და გააპროტესტონ და ამხილონ კიდეც ამა ქვეყნის ძლიერთა გარკვეული ქმედებები, რისი გაცილებით უფრო ნაკლები შანსებიც აქვთ ნაკლებად პრივილიგირებულებს, რომლებიც, მაგალითად, უნივერსიტეტს მიღმა დარჩნენ. დასკვნა ისაა, რომ რეალობაში საგანმანათლებლო და საზოგადოებრივი სისტემა განათლების სხვადასხვა დონეზე დარჩენილთ განსხვავებულ ღირებულებებსა და მიდგომებს ასწავლით და გამოუმუშავებთ.

ადამიანი, ყოველ შემთხვევაში, მისი სოციალური ცხოვრების მნიშვნელოვანი ნაწილი, კონსტრუირებადია. გარემოს, სადაც ის ცხოვრობს და საქმიანობს, ძალიან დიდი გავლენა აქვს მის სვლაზე სოციალურ კიბეზე. იმას, თუ რის შესახებ საუბრობენ შენს ირგვლივ მყოფები, მშობლები, მეგობრები, მეზობლები, ნათესავები; რა საქმიანობას ეწევიან/სად მუშაობენ; როგორ გადაცემებს/ფილმებს უყურებენ, როგორ წიგნებს კითხულობენ. ვისაც ძალიან კრიმინალურ უბანში არ გვიცხოვრია, მაგალითად, ვერ ვხვდებით, რამდენად მნიშვნელოვანია, ვინ არიან შენი მეზობლები. თუ ბავშვი „გაიზარდა“ უნივერსიტეტში, გაეროში, პარლამენტში, სასამართლოში, ტელევიზიაში, კონსერვატორიაში, ოპერის თეატრში, მსხვილი კომპანიის მთავარ ოფისში ან რომელიმე სხვა მსგავს სტრუქტურაში, სადაც მშობლებს დაჰყავდა, თუნდაც იმიტომ, რომ სამუშაოს დროს სახლში არ ტოვებდა, ის უკვე დგას სოციალურ კიბეზე რამდენიმე საფეხურით მაღლა და შეიძლება, სწორედ იმ რამდენიმე პირველი საფეხურით, რომლების გავლაც ყველა დანარჩენს ასე ძალიან გვიჭირს. არ არის მაინცდამაინც აუცილებელი, რომ საზოგადოების პრივილიგირებული კლასების წარმომადგენლები წარმატებას ნაცნობობისა და მხოლოდ ნეპოტიზმის/კორუფციის შედეგად, დაუმსახურებლად, აღწევდნენ. ბევრი მათგანი საკმაოდ კვალიფიციური კადრიცაა საკუთარ, საკუთარი მამების ან დედების და ხშირად, წინაპრების საქმიანობის სფეროშიც. ხარისხიანი პროფესიონალებიც საკმარისადაა მათ შორის, უბრალოდ, გარემო აძლევთ მათ მოტივაციას, გარემო უბიძგებთ კარიერული და პროფესიული წინსვლისკენ და შეიძლება ითქვას, ხშირად ისინი “განწირულნი” არიან წარმატებისთვის.

წარმატებისაკენ სწრაფვას, სწავლის აუცილებლობას, პროტესტის გამოთქმის შესაძლებლობას, ადამიანი ან ხედავს ბავშვობიდანვე და იღებს, როგორც მოცემულობას, ან არა. აი იმ მშობელს კი, ვინც, მაგალითად, მცირე მუნიციპალურ ცენტრში შინაური ცხოველებისთვის სამკურნალო წამლების გაყიდვით ირჩენს თავს, საღამოობით კი ისღა დარჩენია, სერიალს უყუროს, ცხადია, ძალიან უჭირს შვილს შესაბამისი მოტივაცია მისცეს. ბავშვი ყველაზე მარტივად მშობლებისა და გარშემომყოფების ცხოვრებისეულ ინტერესებსა და ამბიციებს ითვისებს. ამიტომ, ასეთ მშობელს მხოლოდ ის დარჩენია, ხელოვნურად შეუქმნას შვილს მამოტივირებელი გარემო: წიგნებით, სხვადასხვა საკითხებზე მასთან საუბრით და  მსჯელობით, მაგრამ ესეც ხომ ძალიან ძნელია, როცა მშობელი მთელი დღე მუშაობს, შინ გადაღლილი ბრუნდება და ბავშვთან ურთიერთობის დროც კი არ აქვს.

დავუბრუნდეთ იმას, რაზეც პირველ აბზაცში ვსაუბრობდით. ხშირად, ნაკლებად პრივილიგირებული ფენების პოლიტიკური პასიურობა არ გამოიხატება მხოლოდ მოსყიდვებისადმი, ფულადი შემოთავაზებებისადმი მოწყვლადობით, არამედ პოლიტიკური ცხოვრებისადმი ინტერესის არარსებობითაც, მისდამი გულგრილობით. ადამიანებს უბრალოდ არ აქვთ დრო ამ პროცესების შესახებ ინფორმაციის მოსაპოვებლად ან ყველა შესაძლო დაპირების ორმხრივობაში დადებით და უარყოფით შედეგებში გასარკვევად. საბოლოოდ კი, ხშირად, მათ გარშემო არსებული გარემო, პოლიტიკურ ცხოვრებაზე სიღრმისეული დისკუსიების ნაკლებობა, მათ უშუალო გარემოცვაში ქმნის ნიჰილიზმის განცდას და უკარგავს სახელმწიფოსადმი ყოველგვარი მიკუთვნებულობის განცდას, ისევე, როგორც, ყოველგვარი დაფიქრების გარეშე შეიძლება გაუჩინოს, გარკვეულ მომენტში, რომელიმე პოლიტიკურ ძალასთან თავის მიკუთვნებულობის განცდა. ამ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია ყველა ზემოთაღწერილი ბარიერისა და მათი ნაკლები პოლიტიკური აქტიურობის გამომწვევი მიზეზების დანახვა და გაანალიზება, და არა უბრალოდ იმის გამეორება, რომ ისინი არიან პოლიტიკით დაინტერესებულნი ან მოსყიდულნი არიან რომელიმე პოლიტიკური ძალის მიერ.