ავტორი: ნინო ხელაია

ბერლინის ჰუმბოლდტის უნივერსიტეტის დოქტორანტი,

სოციალურ მეცნიერებათა ინსტიტუტი.

© European.ge

ორი დღის წინ გამოქვეყნდა ბაქარ ბერეკაშვილის სტატია პოსტკომუნისტურ საზოგადოებებში სოლიდარობის კრიზისის და მისი შესაძლო დაძლევის გზების მონახვის შესახებ. მოცემული სტატია სწორედ მისი წერილით წამოწყებული დისკუსიის განვრცობას წარმოადგენს. ამ სტატიაში შევეცდები ავხსნა, თუ რატომ შეიძლება სოლიდარობის კრიზისის, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა პრობლემატური დისკურსის ლოკალიზაციამ არასრული წარმოდგენები აწარმოოს ახალ კაპიტალისტურ ქვეყნებში განვითარებულ გარკვეულ სოციალურ ფენომენებზე.

დისკურსის ლოკალიზაცია შეიძლება გავიგოთ როგორც უნივერსალური ღირებულებების, ნორმების, იდეებისა და პრობლემატიკის მქონე დისკურსის აღება და მათი იმგვარად წარმოჩენა, სადაც მის შიგნით განხილული აქტორების თუ ცნებების გაგება იზღუდება კონკრეტულ დროსა და სივრცეში, თუ სხვა პარტიკულარისტულ (ეთნიკურ, კულტურულ, რელიგიურ, ცივილიზაციურ) მახასიათებლებში. ასეთ დისკურსების ერთ-ერთი ტიპია ე.წ. “თარგმნილი დისკურსები,” რომელიც ემპირიულად ისეთ მოვლენებს მიესადაგება ხოლმე, როგორიც არის ადამიანის უფლებები აღმოსავლეთ ევროპაში, გარემოს დაცვის ნარატივი, გენდერული პარადიგმები და ა.შ. თუმცა ამ სტატიისათვის ე.წ. “თარგმნილი დისკურსები,” ნაკლებად მნიშვნელოვანია.

დისკურსის ქვეშ ცხადია მოიაზრება აღმნიშვნელების სტრუქტურა, რომელიც ზეპირი ან წერილობითი ფორმით იწარმოება – საუბარი და ტექსტი. თუმცა, რიგ შემთხვევებში ის უფრო ფართოდაც შეიძლება განვიხილოთ და მის ელემენტად მოვიაზროთ კონკრეტული პრაქტიკებიც, რომლებიც იდეურად ლოკალიზებული დისკურსის ნარატივს ეფუძნებიან. ამის ერთ-ერთი თვალსაჩინო მაგალითია საზოგადოებრივი აქტივიზმის სფერო პოსტსოციალისტურ საზოგადოებებში (ანუ ის სივრცე, რომელიც იგივე ბაქარის სტატიაში სრულიად მართებულად არის მითითებული, რომ მსგავსი პროფესიონალიზებული ელიტური სამოქალაქო საზოგადოება სოლიდარობას ვერ წარმოშობს დასავლური ლიბერალური პროგრამის მიმიკირების პრაკტიცირებით).

ამ საკითხზე საუბრისას, სოციალურ მეცნიერებებში არსებობს მოსაზრება, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციებს, რომლებიც მსოფლიოს ამ ნაწილში სამოქალაქო საზოგადოების სახელით მოღვაწეთა ძირითად ბირთვს წარმოადგენენ, განსხვავებული ტიპის აქტივიზმი ახასიათებთ – ნაცვლად იმისა, რომ საჭირბოროტო საკითხებზე მასობრივი მხარდაჭერა თუ მობილიზაცია ხალხთან უშუალო კავშირის დამყარებით განახორციელონ, ისინი უპირატესობას ანიჭებენ პოლიტიკოსებთან და ავტორიტეტებთან (მაგ. ინსტიტუტებთან) კომუნიკაციის დამყარებას, და რესურსების თუ ინფორმაციის მათთან გაცვლას. ეს იმიტომ, რომ იგულისხმება, რომ ეს უფრო ეფექტური იქნება დასახული მიზნების მისაღწევად. ამას “ტრანზაქციულ აქტივიზმს” ეძახიან, რადგან იგი ემყარება ურთიერთგაცვლასა და ტრანზაქციას ორგანიზაციებს შორის (Tarrow & Petrova, 2006). ასეთი ტიპის აქტივიზმი პოსტკომუნისტური საზოგადოებებისთვის არის დამახასიათებელი; იგი მოქალაქის, როგორც ცალკეული ინდივიდის პოლიტიკურ მონაწილეობას არაპრესტიჟულად, ან არაპროდუქტიულად აღიქვამს. ანუ, გარკვეულწილად აუფასურებს პოლიტიკური ძალაუფლების საზოგადოებრივ განზომილებას ადგილობრივ კონტექსტში. სხვანაირად რომ ვთქვათ, იგი არ შველის პოსტსოციალისტური სივრცის მოქალაქის ისედაც აპათიურ განწყობას პოლიტიკის მიმართ.

დისკურსის ლოკალიზაციის კიდევ ერთი მაგალითია პოლიტიკური მმართველობის სივრცე. ამ მაგალითის მოყვანამდე საინტერესოა ერთი ამონარიდი მერაბ მამარდაშვილის ჯერ კიდევ 1969 წელს გამოქვეყნებულ ინტერვიუდან, სადაც იგი სამოქალაქო საზოგადოებაზე საუბრისას კანტის ფილოსოფიაზე საუბრობს: “კანტს სჯეროდა, რომ ცნობიერების სტრუქტურა ყველა ადამიანში ერთნაირი იყო, და ამდენად, არსებული სოციალური პრობლემების გადასალახად გონის მოხმობა ყველასათვის შესაძლო რამეს წარმოადგენდა. მას სწამდა, რომ გონის გავრცელება უფრო დიდ თავისუფლებასა და სამოქალაქო უფლებებს მოიტანდა. იგი საუბრობდა იმის აუცილებლობაზე, რომ მთავრობები ხალხს იმ ღირსებით უნდა ესაუბრებოდნენ, რაც რაციონალურ ხალხს ეკუთვნის. კანტში ის კონკრეტული იდეა მომწონს, სადაც ის “მსოფლიოს მოქალაქეზე” საუბრობს. მისი აზროვნების ერთ-ერთი წესი ის იყო, რომ ყოველთვის სხვისი თვალებით განეჭვრიტა მოვლენები და შეფასებებში კოსმოპოლიტი გამხდარიყო. დღეს ჩვენ ყველამ ერთმანეთის პერსპექტივების გათვალისწინებით უნდა ვიფიქროთ, და ამგვარად გავხდეთ მსოფლიოს მოქალაქენი.” (ინტერვიუ მერაბ მამარდაშვილთან, 1969).

თუ საკითხს კანტის გონის ფილოსოფიის ნორმატიულ ჭრილში გავიაზრებთ, აქ მმართველსა და მართულს შორის ურთიერთობა განისაზღვრება მმართველი ელიტების “რაციონალურ ხალხთან” ურთიერთობების ლოგიკით. მაგრამ თუ მაგალითად ქვეყანაში საგარეო ლეგიტიმაცია თავისი ღირებულებით ფარავს ქვეყნის შიგნით მოპოვებული თუ მოსაპოვებელი თანხმობის ღირებულებას, მაშინ ურთიერთობა ზემოთ ნახსენები ღირებულების მიხედვით არ ხორციელდება, ვინაიდან მმართველი მართულს ლოკალურად განსხვავებული ტიპის, ამ შემთხვევაში “არარაციონალურ” ფენომენად მოიაზრებს. რბილად რომ ვთქვათ, ამ ანტიკანტიანური პოლიტიკის პარადიგმის გამო კატეგორიზდა საქართველოს პოსტრევოლუციური პოლიტიკური რეჟიმი არადემოკრატიულად რეჟიმად.

ინტელექტუალური ელიტები, რომელებიც მათთვის მინიჭებულ სასაუბრო საჯარო სივრცეს სხვადასხვა პლატფორმაზე (ინტელექტუალურ-შემეცნებითი გადაცემები, ტექსტის განთავსების პლატფორმა და ა.შ) სოციალურ ჯგუფებზე საუბრისას მათ კონკრეტულ ლოკალურ მახასიათებლებზე ამახვილებენ ყურადღებას და მხოლოდ ამით შემოიფარგლებიან (მაგალითად დისკურსები თავისუფლების ცნების გაგებაზე, რომელზედაც ქვემოთ ვისაუბრებ), ასევე დისკურსების ლოკალიზატორებად შეიძლება მივიჩნიოთ.

ლოკალიზებული დისკურსების მნიშვნელობა იმაშია, რომ ისინი პრაქტიკებს, აღქმებს და პრეფერენციებს აყალიბებენ, მათ შორის ამომრჩეველთა პრეფერენციებს, სოციალურ ლოგიკას და ა.შ. ნორმატიულად, კი ისინი ემყარებიან გარკვეული მოვლენების, მათ შორის ადამიანის ბუნების პარტიკულარისტულ გაგებას (რომელიც ხშირად მხოლოდ ისტორიულ-კულტურული გაგებით შემოიფარგლება) კონკრეტულ გეოგრაფიულ არეალში. ეს კი, ხშირ შემთხვევაში ავტომატურად იგულისხმება ხოლმე იმის ამხსნელ ფაქტორად, თუ რატომ ვერ ხორციელდება დემოკრატიული პროექტები წარმატებით ამ რეგიონში, და რატომ აქვს დემოკრატიზაციას აქ ასეთი “მოტკბო მაგრამ სევდიანი სურნელი.” მსგავსი პარტიკულარისტული გაგების პოლიტიკური გამოხატულება იმაში მდგომარეობს, რომ წლების განმავლობაში მან ხელი შეუშალა ლოკალური ჯფუფების მიერ საკუთარი ავთენტური როლის გააზრებას და ადგილობრივი დემოკრატიული ინიციატივებისა და პროექტების განსჯას და აღმოცენებას, ვინაიდან თუ ინდივიდის პოლიტიკური ფასეულობა ადგილობრივად აღიარებული არ არის, რთულია რაიმე ტიპის კოლექტიურ ქმედებასა და ინიციატივაზე საუბარი.

შინაარსობრივად, ლოკალიზებული დისკურსები ხშირად თავისუფლებისა და თანასწორობის იდეების ქვეშ მოაზრებული კონკრეტული საკითხებია, მათ შორის ქართულ პოლიტიკურ და სოციალურ სივრცეში ერთ-ერთი ყველაზე პრობლემატური საკითხები (შრომის უფლება, სიტყვის თავისუფლება და ა.შ). ამ დისკურსების ერთ-ერთი მახასიათებელი ისიც არის, რომ თავისუფლებისა და თანასწორობის ცნებები ძირითადად ამბივალენტურად განიხილება – არის იმის შეგრძნებაც, თითქოს ამ ორ ცნებას შორის მუდმივი კონკურენცია და ინტერპრეტაციათა შეჯიბრი არსებობს. თუ ღირებულებრივ მსჯელობაში გადავალთ (რაც ცხადია, სულაც არ ნიშნავს არასამეცნიერო მსჯელობას) შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს კონკურენცია ილუზორულია, და რომ საფრანგეთის რევოლუციიის იდეები არ შეიძლება ცალკეულად, ერთმანეთისგან განყენებულად განვიხილოთ, როგორც ამას იმანუელ ვალერშტაინი და შარონ ცუკინი აღნიშნავენ ესეში “1968 – მსოფლიო სისტემების რევოლუცია: თეზისები და შეკითხვები” (Wallerstein & Zukin , 1989, p. 445). ხოლო, თუ ჩვენი როლი მხოლოდ დემოკრატიის თეორიის განვითარებით და მასში პლურალისტული დემოკრატიული პლატფორმის შემოთავაზების მოტივაციით შემოიფარგლება, როგორც ამას მაგალითად შანტალ მუფი ცდილობს დემოკრატიის აგონისტური მოდელის შემოთავაზებისას (Mouffe, 1993, 2005), მაშინ თავისუფლებისა და თანასწორობის ცნებებს შორის არსებული ინტერპრეტაციათა შეჯიბრი სრულიად ბუნებრივ მოვლენად შეგვიძლია გავიგოთ.

მაგალითად, 2006 წელს მიღებული შრომის კოდექსის მიხედვით დამსაქმებელს შეეძლო დასაქმებულის გათავისუფლება ისე, რომ გათავისუფლების შესახებ ახსნა-განმარტების მიცემას მას არავინ ავალდებულებდა (ერთ-ერთი იმ პუნქტთაგანი რომელმაც საქართველოს დასაქმებული მოქალაქე მოსფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე დაუცველ დასაქმებულად აქცია). ცხადია, იგივე ტიპის შრომითი რეგულაცია ვრცელდებოდა ჟურნალისტებზეც – შრომითი უფლებები ზუსტად ისევე შეეზღუდებოდათ ჟურნალისტებს, როგორც სხვა დასაქმებულთ – არსებული კანონმდებლობა ჩვეულებრივად დასაშვებს ხდიდა ჟურნალისტის სამსახურიდან ახსნა-განმარტების მიცემის გარეშე გათავისუფლებას, ანუ, პრაქტიკაში, მოცემული შრომის კოდექსი, შრომითი უფლებების შელახვასთან ერთად, აკანონებდა სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვასაც – ერთ-ერთი მაგალითი იმისა, თუ როგორი კონცეპტუალური გადაკვეთა არსებობს თავისუფლებისა და თანასწორობის ცნებებს შორის პრაქტიკულ სივრცეში. თუმცა საინტერესოა როგორ კვალიფიცირდა საჯარო სივრცეში ეს თემა, იმდროინდელი დომინანტური საჯარო დისკურსის ცალმხრივობის ხაზგასასმელად უნდა ითქვას, რომ თემის განხილვა არ გამოსულა ლიბერალური პერსპექტივის, ეკონომიკური ლიბერალიზაციის და “მის მიერ გამოწვეული ეკონომიკური ზრდის” პარადიგმიდან.

პოლიტიკური დისკურსების ლოკალიზაცია შესაძლებელია მოხდეს განსხვავებული იდეოლოგიური ჯგუფების მიერ, თუმცა იგი ძირითადად მაინც უკავშირდება გლობალიზაციის დინამიკას და მისგან წარმოშობილ ახალი ტიპის დაყოფასა და სოციალურ კონფლიქტს – გლობალიზაციის მოგებულთა და წაგებულებს შორის. როგორც წესი, დისკურსის ინიციატორი გლობალიზაციის მოგებულია, ხოლო ადრესატი – წაგებული, ანუ ეს ნიშნავს იმას, რომ გლობალიზაციის მოგებულები საუბრობენ წაგებულებზე, ხოლო წაგებულები, პირობითად რომ ვთქვათ, მოკლებულნი არიან საუბრის ინიცირების პრაქტიკულ შესაძლებლობას.

დისკურსები და მსოფლიო სისტემები

საკითხის თავისებურებები რა თქმა უნდა შესაძლებელია არსებობდეს, თუმცა საინტერესოა რა განაპირობებს ამა თუ იმ თავისებურებებს, რეალურად არსებული იქნება ის თუ სოციალურად კონსტრუირებული; ამის განსახილველად შევეცდები გვერდი ავუარო დემოკრატიზაციის დასავლური ნორმატიული მოდელებით ხელმძღვანელობას და განსახილველად შემოვიტანო უკვე საკმაოდ მოძველებული, მაგრამ ხელახლა აქტუალური თეორიული პერსპექტივა მსოფლიო სისტემების შესახებ (Wallerstein, 2004; Arrighi, 1994), რომელიც დემოკრატიულ განვითარებებს ეკონომიკურ განვითარებებთან ერთად ისტორიულ პერსპექტივაში განიხილავს. ამ პერსპექტივის მიხედვით, გარკვეული საკითხების გაგებისათვის უპირატეს მნიშვნელობას იძენს ეკონომიკური ურთიერთკავშირები, რომელთა შიგნითაც (და არა მათგან განყენებულად) ხორციელდება პოლიტიკური პროექტები. ანუ, სოციალური და პოლიტიკური ცვლილებები ეკონომიკური სისტემის შიგნით ხორციელდება, და ეკონომიკური სისტემის კონფიგურაცია განსაზღვრავს პოლიტიკური ცვლილების მიმართულებას. მსჯელობა საქართველოზე რომ გადმოვიტანოთ, გამოდის, რომ ის, თუ როგორ განხორციელდება პოლიტიკური ცვლილების ერთ-ერთი ცენტრალური პროექტი – დემოკრატიზაცია, ამ გაგებით დამოკიდებული იქნება იმ ეკონომიკურ სისტემაზე, რომელშიც საქართველო ფუნქციონირებს და იმაზე, თუ რა იერარქიულ ადგილს დაიკავებს ის არსებულ მსოფლიო კაპიტალისტურ სისტემაში.

ხსენებულ ეკონომიკურად ურთიერთდამოკიდებულმა სისტემებმა ისტორიულად იერარქიული აკუმულაციის რეჟიმის სხვადასხვა ციკლები გაიარეს. ამ იერარქიულად ორგანიზებულ სივრცეში, სხვადასხვა ციკლის დროს ზოგიერთი იკავებს ცენტრალურ პოზიციას, ზოგი – პერიფერიის, ზოგიც კიდევ ნახევრად-პერიფერიის, ასე მაგალითად, როგორც ვიცით, ისტორიულად სხვადასხვა ციკლების პერიოდში XVI საუკუნიდან მოყოლებული თანმიმდევრულად არსებობდა იტალიის ქალაქ-სახელმწიფოთა, ნიდერლანდების, ბრიტანეთის, და მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ უკვე ამერიკის შეერთებული შტატების ჰეგემონია. როგორც არიგი აღნიშნავს, სუვერენული სახელმწიფოს იდეა ჩაისახა ნიდერლანდების ჰეგემონიის დროს (Arrighi, 1994). ანუ ნიდერლანდელთა დომინაციით განსაზღვრული ეკონომიკური წესრიგისას ჩამოყალიბდა სახელმწიფოს ის იდეა, რომელიც სახეცვლილად, მაგრამ დღესაც არსებობს.

მაგრამ, უმთავრესი მაინც ის არის, რომ ამ ანალიტიკურ პერსპექტივაში, სახელმწიფოები, სახელმწიფოებში არსებული სოციალური ჯგუფები თუ ინდივიდები, აქ განიხილება არა განყენებულად და მხოლოდ ლოკალურად, არამედ გლობალურ კონკურენციაში მათი ადგილის გათვალისწინებით. შესაბამისად, მსჯელობა ისევ საქართველოზე რომ გადმოვიტანოთ, გამოდის, რომ საქართველოს მოქალაქეები დემოკრატიულად განკარგავენ თუ არა საკუთარ ბედს, დამოკიდებული იქნება იმაზე, თუ როგორ იქნება ეს ქვეყანა და მისი ადგილობრივი სოციალური ჯგუფები (მათ შორის დისკურსებიც!) წარმოდგენილი გლობალური ეკონომიკური კონკურენციის სფეროში და რა ფუნქციური ადგილებს დაიკავებენ ისინი. ანუ, ეს არ იქნება დამოკიდებული მხოლოდ ისტორიულ და კულტურულ მოცემულობებზე, როგორიც არის მაგალითად საბჭოთა მემკვიდრეობა და ა.შ.

მსოფლიო სისტემების ტრადიცია საინტერესოა იმდენადაც, რამდენადაც მას მცირე მოვლენები თავისთავად კი არ აინტერესებს, არამედ აინტერესებს მცირე მოვლენები იმ დიდ მოვლენებთან მიმართებაში რომლის ნაწილსაც ისინი წარმოადგენენ. ასე რომ არ იყოს, შეუძლებელი იქნებოდა მსოფლიო სისტემების პერსპექტივისთვის საინტერესო ყოფილიყო ერთი კავკასიელი მეამბოხე კაცის ბიოგრაფიული ნარატივი, რომელიც გიორგი დერლუგიანმა ასახა წიგნში “ბურდიეს საიდუმლო მეხოტბე კავკასიიდან” (Derlugian, 2003). თუმცა ეს ამ სტატიის მთავარი განსახილველი საკითხი არ არის.

მაგრამ საინტერესოა, თუ რატომ მოხდა საქართველოში დისკურსების ამგვარი ლოკალიზება და მსგავსი ტიპის სისტემური ურთიერთდამოკიდებულებების უგულვებელყოფა. ეს გარკვეულწილად შეიძლება საქართველოში ბოლო ათწლეულის განმავლობაში მიმდინარე ეკონომიკის ლიბერალიზაციის პროცესებსაც დავუკავშიროთ. თუ დისკურსების ლოკალიზაციის დინამიკას ეკონომიკის ლიბერალიზაციისა თუ მარკეტიზაციის პროცესებს დავუკავშირებთ, და მსჯელობას იმ კუთხით წავიყვანთ, რომ ეს პროცესი რიგ შემთხვევებში ლიბერტარიანული ლოგიკის საზოგადოებაზე გავლენის ერთ-ერთი ნაწილი იყო, მაშინ საინტერესოა რამოდენიმე ასპექტი: მიუხედავად იმისა, რომ საბაზრო ფუნდამენტალიზმი, მარკეტიზაცია, და ფინანსიალიზაცია (რაც მისი ყველაზე ზოგადი განმარტებით გულისხმობს ფინანსური მოტივაციების, საბაზრო აქტორებისა და ინსტიტუტების მზარდ როლს) საერთო იდეების ქვეშ ხორციელდება, ეს პროცესები ყველგან ლოკალურ ხასიათს ატარებს, და განსხვავებული ტიპის პოლანისეულ პროტექციონისტურ კონტრმოძრაობებს იწვევს.  ასე მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიოს ბევრ ნაწილში ბაზრის ლოგიკის ექსპანსიით გამოწვეულ საერთო პრობლემას წარმოადგენდა მიწის საკუთრებისა და შრომის უფლებების ჩამორთმევა, განსხვავებული წინააღმდეგობრივი მოძრაობები განვითარდა მდინარე იორდანეს დასავლეთ სანაპიროზე, ინდოეთის სპეციალურ ეკონომიკურ ზონებში (SEZs), მიწის უფლებების ბრძოლისას ჩინეთში, მარიკანას მაღაროელების ბრძოლისას სამხრეთ აფრიკაში, “ინდიგნადოების” პროტესტისას ესპანეთში, “დაიკავე ვოლსტრიტის” აქციებისას ამერიკაში და ა.შ. თუმცა მარკეტიზაციის ეს მიკრო გამოცდილებები აკავშირებს ერთმანეთთან ეროვნულ პოლიტიკასა და გლობალურ ეკონომიკებს, ამიტომაც მიზანშეწონილია მათი ცალკეულად შესწავლა. სწორედ ამიტომ საუბრობს სოციოლოგი მაიკლ ბურავოი ისეთი თეორიის შემუშავების აუცილებლობაზე, რომელიც სოციალურ მოძრაობების კვლევის საშუალებით, მოყვება კომოდიფიკაციის გლობალურად განსხვავებულ გამოცდილებების ამბავს (Burawoy, 2014).

თუმცა, გარკვეულწილად, საქართველოში კონტრმოძრაობები ყველაზე თვალსაჩინოდ ძირითადად დისკურსულ აქტივიზმში გამოვლინდა, ანუ პოლიტიკური მომენტის ინტერპრეტაციას, სხვადასხვა მიზეზთა გამო, ახდენდნენ ძირითადად არა მოძრაობები, არამედ საუბრები. ასე რომ არ ყოფილიყო, ალბათ, უფრო მეტი უნდა გვცოდნოდა მაგალითად იმაზე, თუ რა გავლენა იქონია თბილისის საკრებულოს მიერ 2010-2011 წლებში მიღებული გადაწყვეტილებებმა თბილისის იმჟამინდელი შემოგარენის სოფლების მოსახლეობის ეკონომიკურ ცხოვრებაზე (საკითხი ეხება გადაწყვეტილებებს, რომლის მიხედვითაც ჯერ თბილისის შემოგარენში მდებარე 20 სოფელი თბილისის ტერიტორიებს მიუერთდა, ხოლო შემდეგ ქონების გადასახადი გასამმაგდა როგორც სასოფლო-სამეურნეო, ისე არა არასასოფლო-სამეურნეო მიწებზე, რაც მოსახლეობისთვის, რომელიც ძირითადად მიწით ირჩენს თავს, ცალსახად უარყოფითი შედეგების მომტანი უნდა ყოფილიყო).

თუ დისკურსებს კონტრმოძრაობებად განვიხილავთ, მაშინ შეგვიძლია ისევ მაიკლ ბურავოის არგუმენტაციას მივუბრუნდეთ და გავიმეოროთ, რომ დღეს, მიუხედავად იმისა, რომ მარკეტიზაციით გამოწვეული პრობლემები ეროვნული და ლოკალურ ხასიათისაა, ნებისმიერმა კონტრმოძრაობამ  მაინც უნდა ივარაუდოს მისი გლობალური პროპორციები, და ამით დაამყაროს რეალური (და არა ცრუ!) კავშირი ლოკალურსა და უნივერსალურს შორის, ხოლო სოციალური მეცნიერებების, როგორც ამ პროცესების კრიტიკული გააზრების როლი იმაში მდგომარეობს, რომ დაიცვას ის ხედვა, რომელიც სოციოლოგიის ტრადიციას განსაზღვრავდა ამ დისციპლინის დასაბამიდან, და რომლის გამტარებლებიც იყვნენ მარქსი, ვებერი, დურკჰაიმი, პარსონსი, ვალერშტაინი, ტურანი თუ ბურდიე თუ ფრანკფურტის სკოლა; კერძოდ, კი ხედვა, რომელიც მხარს უჭერს სამოქალაქო საზოგადოების ცენტრალურ ადგილს, ბაზრისა და სახელმწიფოს მეტისმეტი გაფართოების საწინააღმდეგოდ (Burawoy, 2015).

საზოგადოების პრობლემების გააზრებისას საკითხთა ლოკალიზაცია არ წარმოადგენს ცალსახად არც მხოლოდ დისკურსთა, და ცხადია არც მხოლოდ საქართველოს პრობლემას, ამიტომაც მისი შედარებითი გააზრება საინტერესოა შედარებით კონტექსტში როგორც პოსტ-სოციალისტური ტრანსფორმაციის შესწავლისას, ისე სხვადასხვა სფეროების ანალიზისას (აკადემიური ცოდნა, სოციალური მოძრაობები და ა.შ.). უნგრელ ახალგაზრდა მკვლევარ აგნეს გაგის პოსტსოციალისტური ანთროპოლოგიის შესწავლაში საინტერესო მიმართულებები შემოაქვს, სტატიაში „რატომ არ განიხილავენ აღმოსავლეთ ევროპის სოციალური მოძრაობები უსამართლობის საკითხებს დასავლეთ ევროპული მოძრაოებების მსგავსად?“ გაგი დასავლური თეორიული ტენდენციების ესენციალიზაციის გარეშე პრობლემას მეცნიერებისა თუ ცოდნის იერარქიულ გადანაწილებას უკავშირებს, რაც მისი აზრით ხელს უშლის აღმოსავლეთ ევროპის მოძრაობებს გაიაზრონ საკუთარი ადგილი და თვითმყოფადობა (Gagyi, 2015).

და ბოლოს, თუ სოლიდარობის ცნებაზე ასე ზოგადად ვისაუბრებთ, მინდა აღვნიშნო, თუ რატომ არ წარმოადგენს სოლიდარობის კრიზისი მხოლოდ პოსტსაბჭოთა მოვლენას, და რატომ არ არის ამ კრიზისთან მებრძოლი პოსტ-სოციალისტური სივრცის ადამიანი მარტო (რაც სულაც არ აკისრებს მას ნაკლებ პასუხისმგებლობას!) ? ამის ნათელი მაგალითი შეგვიძლია ევროპის ამასწინანდელ პოლიტიკურ ისტორიაში დავინახოთ, სადაც ბერძენმა ხალხმა (და არა საბერძნეთის მთავრობამ!) ევროპის შიგნით ვერ მოიპოვა სათანადო სოლიდარობა, რაც შესაძლოა პოლიტიკურად რაიმე ტიპის წნეხად ქცეულიყო დომინანტური ფინანსური ინსტიტუტებისათვის მიუხედავად მათ მიერ ხალხის მიმართ პირდაპირი ანგარიშვალდებულების არქონისა, და მიუხედავად ევროპაში არსებული “დემოკრატიის კრიზისის” ცენტრალური ნარატივისა, რომელიც ხალხისგან წამოსული ინიციატივებისა თუ ინტერესების (მათ შორის სოლიდარობაზე დაფუძნებულის) ადგილს აღარ ტოვებს. მეორე ნათელი მაგალითია ლტოლვილთა უზარმაზარი ნაკადი, რომლის ფონზეც, სულ უფრო და უფრო იზრდება რადიკალური მემარჯვენე პოპულისტური პარტიების მხარდაჭერა, ხოლო ევროკავშირის ქვეყნები ნელ-ნელა ამკაცრებენ ლტოლვილთა მიღების ზომებს. არსებული სიტუაცია თითქოს ქმნის პოტენციურ ცარიელ ადგილებს სოლიდარობისა და მსგავსი პროგრესულ-ემანსიპატორული ცნებებისათვის, მაგრამ იმ რეალობაში, სადაც უნივერსიტეტის სამეცნიერო სივრცის მუშაკსა და მომსახურების სფეროში (მაგალითად “მაკდონალდსში”) დასაქმებულ ადამიანებს ერთი დიდი საერთო შიშნარევი გასაჭირი აერთიანებთ – თუ როგორ უზრუნველყონ პრეკარიატულ და მზარდ კონკურენტულ გარემოში სტაბილური შემოსავლიანი სამსახური, ამ ცარიელი ადგილების შევსება რთული, და ხანდახან წარმოუდგენელიც ხდება. საკითხი იმდენად ყოფითი და პროზაულია (რომ არაფერი ვთქვათ მის სიმძიმეზე), რომ ქვეცნობიერში ტოვებს უნებლიე გაკვირვების შეგრძნებას ნებისმიერი ფართო, აბსტრაქტული და მიმზიდველი კატეგორიების (მაგ “სოლიდარობის”) განაზრების მცდელობისას. სოლიდარობის კრიზისი მთელი ინტენსივობითა და სიმწვავით დგას დასავლეთის განვითარებულ კაპიტალისტურ ქვეყნებშიც. ამის გათვალისწინებით, პოსტ-საბჭოთა ადამიანი, და პოსტსოციალისტური სივრცე, რომელიც შედარებით გვიან შეუერთდა გლობალური ეკონომიკით გამოწვეულ უიმედო სივრცეს, შეიძლება გარკვეულწილად ნაკლებად პერვერსულ, და პოტენციური რადიკალიზების შესაძლებლობის (მათ შორის ცოდნის რადიკალიზებით) ჯერ კიდევ შემორჩენილ გარემოდ მივიჩნიოთ. ნებისმიერ შემთხვევაში, პრაქტიკული გამოსავალი ალბათ უფრო საკუთარი როლის გლობალური პროცესების გათვალისწინებით გააზრებაშია.

გამოყენებული ლიტერატურა

Wallerstein , I., & Zukin , S. (1989). 1968, Revolution in the World-System: Theses and Queries. Theory and Society , 18 (4), 431-449.

Wallerstein, I. (2004). World-Systems Analyses, An Introduction. Duke University Press.

An Interview With Merab Mamardashvili. (1969). The Civil Society . The Civic Arts Review (A Journal Relating Liberal Education an Public Life) , 2 (3).

Arrighi, G. (1994). The Long Twentieth Century. Verso.

Burawoy, M. (2015). Facing an unequal world. Current Sociology , 63 (I), 5-34.

Derlugian, G. M. (2003). Bourdieu’s Secret Admirer in th Caucasus. Chicago and London: The University of Chicago Press.

Gagyi, Á. (2015). Why don’t East European movements address inequalities the way Western European movements do? A review essay on the availability of movementrelevant research. Interface: a journal for and about social movements , Volume 7 (2): 15 – 26 .

Mouffe, C. (1993, 2005). The Return of the Political. London, New York: Verso.

Polanyi, Karl;. (2001 [1944]). The Great Transformation: The Political and Economic Origins of Our Time. Boston: Beacon Press.

Tarrow, S., & Petrova, T. (2006). Transactional and Participatory Activism in the Emerging European Polity. Comparative Political Studies , Volume XX Number X, 1-21.