►ავტორი : პეტრე თერძაძე
►ფოტო: 2017 წელს ჰამბურგში გამართული დემონსტრაცია სამართლიანი გლობალიზაციის პროცესის; ეკოლოგიური სტანდარტების აწევის და თავისუფალი ეკონომიკური ზონების გაუქმების მოთხოვნით აშშ-სთან და კანადასთან.
►რედაქტორის შენიშვნა: მიუხედავად იმისა, რომ ავტორი წარმოდგენილია ფსევდონომით, წერილის გამოქვეყნება აუცილებლად მივიჩნიეთ, ვინაიდან მასში გამოთქმული მოსაზრებები მწვავე კრიტიკით მიემართება მოქმედ მემარცხენე ორგანიზაციებს და მათ შორის, ჩვენი აზრით, ჩვენი გამოცემის ძირითად ხაზსა და მეთოდოლოგიასაც, რის გამოც, თავს ვალდებულად ვთვლით, ხელი შევუწყოთ თვითკრიტიკის/ჯანსაღი ოპონირების სივრცის გაჩენასა და გაფართოებას.
,,შიგნიდან ამომპალი ლიბერალიზმი საკუთარი თავის გაცოცხლებას სოციალისტური ოპორტუნიზმის სახით ცდილობს. დიადი ბრძოლებისთვის ძალების შემზადების პერიოდს ისინი განმარტავენ როგორც უარის თქმას ამ ბრძოლებზე. მხდალად ქადაგებენ “სოციალურ მშვიდობას”(ე.ი. მშვიდობას მონათმფლობელობასთან), კლასობრივ ბრძოლაზე უარის თქმას და ა.შ. სოციალისტ პარლამენტარებს, მუშათა მოძრაობის სხვდასხვა ჩინოვნიკებსა და “თანამგრძნობ” ინტელიგენციას შორის მათ ბევრი მხარდამჭერი ჰყავთ.“
,,არსად მსოფლიოში პროლეტარული მოძრობა არ წარმოშობილა და არც შეიძლება წარმოშობილიყო ,,ერთბაშად“, წმინდა კლასობრივი სახით, არ შეიძლება გაჩენილიყო ქვეყნად მზამზარეული სახით, როგორც მინერვა იუპიტერის თავიდან.“
ვლადიმირ ულიანოვი
ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრის(EMC) ორგანიზებით 2018 წლის 12, 13 და 14 იანვარს რიგით მეორე ქვიარ ფორუმი გაიმართა. ორგანიზატორები საჯარო ლექციების და დისკუსიების ძირითად ამოცანად „მემარცხენე ქვიარ აქტივიზმის” მხარდაჭერას, აქტივისტური ჯგუფების მობილიზების ხელშეწყობას და ქვიარ პოლიტიკის ემანსიპატორული როლის ხასგასმას ისახავდნენ მიზნად. მომხსენებელთა შორის აქტიურად იყვნენ წარმოდგენილნი ქართული მემარცხენე სცენის ისეთი სახეები, რომლებთანაც საქართველოში დღეს უშუალოდ ასოცირდება მემარცხენე იდეა. მართალია, ბევრი მათგანი რიგ საკითხებში განსხვავებულ თვალსაზრისზე დგას, თუმცა ხსენებულ ფორუმზე მათ მეტ-ნაკლებად ერთიანი პოზიცია ჰქონდათ.
ამ წერილის მიზანი არ არის საკუთრივ ფორუმზე წარმოდგენილი იდეებისა და თეორიების ან მათი გამჟღერებელი ადამიანების პოზიტიური კრიტიკა, მათთან დისპუტში შესვლა და კამათი მათი შეცვლის ან გადარწმუნების განზრახვით. ეს იდეები და თეორიები თავისთავად, ცალკე აღებული, ჩვენი ინტერესის საგანს ყველაზე ნაკლებად წარმოადგენს. თუმცა საინტერესო და მნიშვნელოვანია იმდენად, რამდენადაც ამ მოვლენამ მძლავრი და სახიფათო ტენდენციის სახე მიიღო მემარცხენეობაში და ალტერნატივის არ არსებობის პირობებში სამომავლო პერსპექტივაში დასამარებას უქადის პოსტსაბჭოთა სივრცეში ისედაც ტოტალურად დისკრედიტირებულ მემარცხენე იდეას, რომლის რეაბილიტაცია, განახლება და კონკრეტული გარემოებებისთვის ადაპტირება ჰაერივით სჭირდება მის მომხრე ადამიანებს.
ერთ-ერთი მიზეზი, რატომაც გადავწყვიტეთ ქვემორე ტექსტის დაწერა, ისაა, რომ გვსურდა დაგვეფიქსირებინა: საქართველოში არსებული მემარცხენეობის ფორმებს, – რომლებიც, საბოლოო ჯამში, მიუხედავად ერთმანეთთან მოჩვენებით, ხშირ შემთხვევაში, იდეურ საფუძველს მოკლებული, პიროვნული დაპირისპირებულობისა და ქიშპობისა, საერთო საქმეს ემსახურებიან, – გააჩნია ალტერნატივა, არსებობს მათგან განსხვავებული პოზიცია და ხედვა, მიუხედავად იმისა, რომ მას, შეიძლება, ამ ეტაპზე ბევრი არ იზიარებდეს. ამის გამოსათქმელად კი ხსენებული ფორუმი მშვენიერი საბაბია, რომელიც ტიპური ასახვაა იმ მდგომარეობისა, ქართულ მემარცხენე სცენაზე რომ არსებობს.
თავიდანვე ავღნიშნავთ, რომ ფორუმის ორგანიზატორები და მომხსენებლები ჩვენში არ იწვევენ პირად ანტიპათიას და ამ წერილში გამოთქმული კრიტიკის სამიზნე უპირველეს ყოვლისა იდეებია, მაგრამ ეს იდეები, პლატონის იდეებისგან განსხვავებით, დამოუკიდებლად ვერ იარსებებენ – მათ კონკრეტული მატარებლები ჰყავთ, რომლებშიც ისინი განსხეულებულნი არიან. ამდენად, ეს კრიტიკა კონკრეტულ ადამიანებს(იდეოლოგებს) და ინსტიტუციებსაც(იდეოლოგიურ აპარატებს) მიემართება. თუმცა, კიდევ ერთხელ გავიმეორებთ: ეს არ არის პოზიტიური კრიტიკა, რომელიც კონკრეტული პირების გადარწმუნებას ისახავს მიზნად – მათთან სადებატო და სადისკუსიო არაფერი გვაქვს, მითუმეტეს, გულუბრყვილო ილუზია იქნებოდა, გვეფიქრა, რომ ისინი, შეიძლება, რაიმეში გადავარწმუნოთ. ამ წერილის ადრესატად სრულიად სხვა ადამიანებს განვიხილავთ – იმათ, ვინც ჯერ კიდევ არ არის ბოლომდე ინდოქტრინირებული კლასობრივი მტრის მიერ თავს მოხვეული იდეოლოგიით, ღირებულებებითა და მორალით.
იდეები იდეოლოგების თავებში არ ჩნდებიან მეტაფიზიკური ძალების ჩარევის შედეგად, ისინი ობიექტური სინამდვილის, წარმოების წესისა და საზოგადოებაში არსებული საწარმოო ურთიერთობების ანარეკლია, შესაბამისად, ამ წერილში შევეცდებით, ეს იდეები და ტენდენციები მათ წარმომშობ საზოგადოებრივ ყოფიერებასთან მჭიდრო კავშირში განვიხილოთ და გავაანალიზოთ პოსტსაბჭოთა საქართველოში არსებული მემარცხენეობა ისტორიულ და გლობალურ ჭრილში, როგორც შემადგენელი ნაწილი საერთაშორისო მასშტაბში მიმდინარე კონკრეტული პროცესებისა.
* * *
პირველ რიგში, სანამ ქართულ მემარცხენე სცენაზე დავიწყებთ საუბარს, უნდა ვთქვათ: სპეციფიკური, თვითმყოფადი, მხოლოდ საქართველოში არსებული მემარცხენე ჯგუფებისა და ორგანიზაციებისთვის დამახასიათებელი მემარცხენეობის ფორმა არ არსებობს, შესაბამისად, სიტყვათშეთანხმება „ქართული მემარცხენეობა“, რომელსაც ხშირად გადააწყდებით ე.წ. „მემარცხენე სამოქალაქო აქტივისტების“, ან მათი მოწინააღმდეგეების პოსტებში, ბლოგებსა თუ სხვადასხვა გამოსვლებში, არამართებული და მეცნიერულად არაზუსტია. აღსანიშნავია, რომ ისტორიულადაც ასე იყო. მაგალითად, მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში, ქართულ საზოგადოებრიობაში მემარცხენე მოძრაობა ორი ჯგუფით -,,ხალხოსნებით“ და ,,მესამე დასით” – იყო წარმოდგენილი. თუ მათ იდეურ პლატფორმას დავაკვირდებით, ორივე შემთხვევაში დავინახავთ იმ მძლავრი მემარცხენე ძალების გავლენას, რომლებიც დასავლეთ ევროპასა და რუსეთში დომინირებდნენ. ,,ხალხოსნების“ შემთხვევაში ეს ნაროდნიკებთან და მათ იდეოლოგიასთან კავშირია, ხოლო ,,მესამე დასის“ შემთხვევაში – ევროპული ყაიდის სოციალ-დემოკრატიასთან თანაარსობაში გამოიხატებოდა. ეს ვითარება არც მას შემდეგ შეცვლილა, როცა შედარებით რადიკალური ჯგუფი(,,არალეგალი მარქსისტები“) წარმოიქმნა. კერძოდ, ,,არალეგალი მარქსისტები“ რსდმპ – სთან იყვნენ დაკავშირებულნი. გამონაკლისს არც ანარქისტები წარმოადგენდნენ, თუმცა ზემოხსენებული მიმდინარეობებისგა ნგანსხვავებით, საქართველოს სოციალურ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში დიდი კვალი არ დაუტოვებიათ. შესაბამისად, ისტორიულადაც საუბარი დამოუკიდებელ ,,ქართულ მემარცხენეობაზე“ არ არის სწორი და ნაციონალიზმით გაჟღენთილი ისტორიოგრაფიის პირმშოა ან განგებ მიმართული დეზინფორმაცია.
დღევანდელი „ქართული მემარცხენეობაც“ არ წარმოადგენს გამონაკლისს, თუმცა ხაზგასასმელია, რომ ამ კონტექსტში წინამორბედისგან თვისობრივად განსხვავდება. კერძოდ, იმ მხრივ, რომ თუ XIX-XX საუკუნის მუშათა მოძრაობა, გარკვეული აზრით, განიცდიდა კიდეც უფრო დიდ ქვეყნებში მოქმედი თანამებრძოლების გავლენას, რაც ობიექტური მიზეზებით იყო გამოწვეული(სოციალური, ეკონომიკური და პოლიტიკური ცხოვრების განუვითარებულობა, შესაბამისად, თეორიული ჩამორჩენილობაც), ის არ სჯერდებოდა მხოლოდ მზამზარეული რეცეპტების გადმოღებას და უცხოეთში არსებული თეორიებისა და გამოცდილების საქართველოს პირობებისთვის ადაპტირებას ცდილობდა – ამაზე მოწმობს პერიოდიკაში მიმდინარე დისკუსიების, პოლემიკური ბროშურებისა და ევროპელი თუ რუსი ავტორების თარგმნილი ტექსტების სიმრავლე. სხვა საკითხია, ეს რამდენად წარმატებით ხორციელდებოდა. რაც შეეხება ახლანდელ მემარცხენე სცენას, ის, პირდაპირ რომ ვთქვათ, თანამედროვე დასავლური მემარცხენეობის არათუ გავლენას, არამედ მის უხეშ მიბაძვასა და იმიტაციას წარმოადგენს.
ამასთან, უნდა ითქვას, რომ სხვა მემარცხენე ძალებთან კავშირის, მათი გავლენის, სხვათა გამოცდილების შესწავლისა და გათვალისწინების ფაქტში თავისთავად ცუდი არაფერია, პირიქით – ეს აუცილებელიცაა და გარდაუვალიც. ის რაც კარგია, რაც ეფექტურია და რაც ქმედითია უნდა ავიღოთ, კრიტიკულად ავითვისოთ და თუ ამის საშუალებას იძლევა, ჩვენი პრაქტიკული მიზნებისთვის გამოვიყენოთ. მაგრამ ეს არ უნდა იქცეს ბრმა მიმბაძველობად, ყოველგვარი კრიტიკული გააზრების გარეშე რაიმეს კოპირებად, არამედ უპირველეს ყოვლისა უნდა ამოდიოდეს იმ გარემოებებიდან, რომელიც კონკრეტულ ადგილას და კონკრეტულ დროში არსებობს. მაგრამ, ობიექტურად რომ ვიმსჯელოთ, თანამედროვე დასავლურ მემარცხენეობაში, როგორც თეორიაში, ისე პრაქტიკის თვალსაზრისით, არაფერია ისეთი, რისი ათვისებაც, შეიძლება, ქართველი და ზოგად „მესამე სამყაროს“ ან „ახალი პერიფერიის“(როგორიც არის პოსტსაბჭოთა საქართველო) სახელმწიფოებში მცხოვრები მემარცხენეებისთვის, სასარგებლო ყოფილიყო.
ამაზე ყველაზე კარგად თავად სინამდვილე მეტყველებს. მეტროპოლიის ქვეყნების მემარცხენეების ბოლო რამდენიმე ათწლეულის წარუმატებლობების გამოცდილება რად ღირს მხოლოდ! ცხადია, თუ წარმატებად არ ჩავთვლით სოციალ-დემოკრატიული, მწვანე თუ სხვა სოციალ-რეფორმოსტული პარტიების ბურჟუაზიულ პარლამენტებში მონაწილეობას ან ხელისუფლებაში მოსვლას, რომლებსაც სინამდვილეში მემარცხენეობასთან დღეს არავითარი კავშირი აღარ აქვთ არათუ მხოლოდ საქმით, არამედ სიტყვითაც, რადგან მემარცხენეობა ამ სიტყვის ნამდვილი გაგებით გულისხმობს კაპიტალიზმის, როგორც კერძო საკუთრებასა და ერთი ადამიანის მიერ მეორეს ექსპლუატაციზე დაფუძნებული საზოგადოებრივ-ეკონომიკური წყობის უარყოფას და მის გაუქმებას ისახავს მიზნად, რაც, უკვე ძალიან დიდი ხანია, ამ პარტიების პროგრამებიდან საფუძვლიანად ამოღებულია და მათი საქმიანობა კაპიტალთან კომპრომისსა და მის გაძლიერებას ემყარება, კომპრომისს, რომლიდანაც ყველაზე დიდ სარგებელს, ცხადია, ეს უკანასკნელი ნახულობს. და თუკი საკუთრივ ამ ქვეყნების მოსახლეობის ცხოვრების მაღალი დონე, სოციალური უზრუნველყოფის პროგრამები და სერვისები, შეიძლება, მოიყვანონ კონტრ-არგუმენტად, ყურადღების მიღმა – ზოგჯერ უცოდინრობით, ხშირ შემთხვევაში – განგებ, – რჩებათ ის ფაქტი, რომ საზოგადოებრივი კეთილდღეობა, რომელიც დასავლური ცივილიზაციის მოწინავე ქვეყნებში არსებობს, რომლითაც ასე იკვეხნიან კაპიტალის მსახურებად ქცეული მემარცხენეები(მათ თავის დროზე კარგად უწოდა ერთმა კომპრომისებისა და ლავირებების დიდოსტატმა პოლიტიკოსმა – „სოციალ-გამცემლები“) და რომელიც ჩვენი მემარცხენეების უტოპიურ ზმანებებში ფიგურირებს, სწორედ საქართველოს მსგავსი კაპიტალისტური პერიფერიის ქვეყნების მოსახლეობისა და ბუნებრივი რესურსების ექსპლუატაციის(მძიმე ინდუსტრიის გადატანა მესამე სამყაროს ქვეყნებში, ამ ქვეყნებიდან შრომის იმიგრაცია, რომელიც უმნიშვნელოვანეს ფაქტორს ასრულებს დასავლეთის წამყვანი ქვეყნების ეკონომიკის ფუნქიციონირებაში) ხარჯზეა შესაძლებელი. ერთი სიტყვით, ევროპის „სისტემური მემარცხენეობა“ და ე.წ. „ევროპული სოციალიზმი“ ჩვეულებრივად ეწერება ნეოლიბერალური ეკონომიკის ლოგიკაში.
რაც შეეხება ე.წ. „ანტისისტემურ“ მემარცხენეებს. ისინი უახლოეს წარსულში ყველაზე ფართოდ წარმოდგენილნი იყვნენ ანტიგლობალისტური(ან, თუ გნებავთ, ალტერგლობალისტური) მოძრაობით, რომელიც ყველა ჯურის და სორტის მემარცხენე ორიენტაციის ჯგუფებითა და პარტიებით იყო დაკომპლექტებული. ისინი, შეიძლება, გულწრეფელადაც ფიქრობდნენ(იძულებულნი იყვნენ, ეფიქრათ) ნეოლიბერალური კაპიტალიზმის ალტერნატივებზე, – მიუხედავად ამისა, მათი სოციალური პრაქტიკა, მათი ასობითათასიანი დემონსტრაციები, მთელი თავიანთი ბუტაფორიულობითა და კარნავალურობით „პირველი სამყაროს“ ქვეყნებში(განსხვავებით „მესამე სამყაროს“ „ანტიგლობალისტური“ მოძრაობისგან, სადაც კარდინალურად განსხვავებული სურათი იხატებოდა) სრულიად უნაყოფო, სრულიად უსაფრთხო აღმოჩნდა ჰეგემონური ძალებისა და კლასებისთვის – დასავლურმა წარმომადგენლობითმა დემოკრატიამ ჩვეულებრივად მოინელა მათი „ამბოხი“, როგორც კუჭი ინელებს ხოლმე მძიმედ მოსანელებელ საკვებს. რატომ? სწორედ იმიტომ, რომ მათ დაივიწყეს, არასათანადოდ გაითავისეს ისტორიის გაკვეთილები და ჰქონდათ ილუზია, რომ „სხვა სამყაროს“ მხოლოდ ოფიციალური ფორუმებითა და კონფერენციებით, კარნავალური დემონსტრაციებითა და ბუტაფორიული აფეთქებებით გახდიდნენ „შესაძლებელს“. მათ დაივიწყეს, რომ სხვა სამყაროს შექმნა მხოლოდ ძველი, ძალადობაზე დამყარებული სამყაროს „ძირფესვიანად მოსპობის“ გარეშე, შეუძლებელია. მათ დაივიწყეს, რომ „კრიტიკის იარაღი ვერ ჩაანაცვლებს იარაღით კრიტიკას“, ხოლო თეორია(თუკი შეგვიძლია საერთოდ მათთან ის, როგორც ასეთი, დავინახოთ), რომელიც გააჩნდათ, არ აღმოჩნდა საკმარისად რადიკალური იმისათვის, რომ მასები გაბატონებული კლასებისთვის სახიფათო მატერიალურ ძალად ექცია.
ისინი მყარი ძაფებით იყვნენ მიბმულნი იმ სისტემას, რომლის წინააღმდეგაც „იბრძოდნენ“, ძაფებით, რომელიც საბოლოოდ უფრო მტკიცე აღმოჩნდა, ვიდრე მათი ანტიკაპიტალისტური, „ანტისისტემური“ მისწრაფებანი, რადგან, სინამდვილეში, მათი პროტესტი სხვა არაფერი იყო, თუ არა ობივატელის რეფლექსია ეკონომიკურ კრიზისსა და ნეოლიბერალურ კონტრრეფორმებზე, რომელიც კითხვის ქვეშ სვამდა მათი, როგორც „პირველი სამყაროს“ მაცხოვრებლების, პრივილეგირებულ სტატუსს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს იყო „საშუალო კლასის ამბოხი“ და მისი გამომხატველი ულტრამემარცხენე ფრაზეოლოგიის მიღმა იმალებოდა ეგოისტური ლტოლვები, პრივილეგიების შენარჩუნების კონსერვატული სურვილი. პრივილეგიები, ცხადია, შეუნარჩუნდათ, – რისთვის არსებობს კაპიტალისტური პერიფერია?! იქ, სხვათა შორის, არა კომფორტის, რომელიც არასდროს ჰქონია მოსახელეობის უმრავლესობას, არამედ ასობით ათასი ადამიანის სოცოცხლის საკითხი დგებოდა კითხის ქვეშ…
ჩვენ ვნახეთ, რა მოხდა ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში, სადაც ანტიგლობალისტური მოძრაობის წევრი „რადიკალური“ პარტიები მოვიდნენ ხელისუფლებაში. სრული კრახი! ნეოლიბერალური ეკონომიკური სისტემის ალტერნატივის ნაცვლად, ისინი იძულებულნი იყვნენ, იგივე – უფრო ბრუტალურიც კი – ნეოლიბერალური კონტრეფორმები გაეტარებინათ, რაც ჩვეულებრივ მათი დისკრედიტაციითა და მემარცხენეებს შორის სახელის გატეხვით სრულდებოდა. ამასთან, მათ მარცხს ხშირად პიროვნულ პასუხისმგებლობას მიაწერდნენ და იშვიათად თუ იაზრებდნენ ამ პარტიების და მათი პროგრამების ნამდვილ შინაარს, რომელიც არა ნეოლიბერალიზმის ალტერნატივის შექმნას, არამედ ნეოლიბერალურ სისტემაში ჩართვისკენ სწრაფვას გულისხმობდა. ამას მეტწილად განაპირობებდა აბსურდული დამავნე ილუზია „სოციალისტური ევროპის“ შესახებ.
დასავლეთში „რადიკალი“ მემარცხენე სტუდენტების, ანარქისტების, „ნონკონფორმისტი“ არტისტების და სხვა „მეაბოხეების“ მთავრობებისგან ლეგიტიმაციამინიჭებული რიტუალური აქციები და პიკეტები ხშირად ვანდალიზმის თანხლებით რომ მიმდინარეობს და ასე აღაფრთოვანებს ქართველ „რადიკალებს“, დასავლური დემოკრატიების აუცილებელ და განუყოფელ ატრიბუტად იქცა – მან ისინი ძალიან მარტივად, მისთვის მისაღები და მომგებიანი კომპრომისის საშუალებით, გააუვნებელყოფა, ისევე როგორც ერთ დროს განაირაღა დასავლური მუშათა კლასი კარგი ხელფასის, ჯანდაცვისა და სხვა სოციალური სიკეთეების საშუალებით. ერთი სიტყვით, ევროპის „ანტისისტემური“ მემარცხენეობა უაღრესად სისტემურია, სისტემის ჩარჩოებშია მოქცეული, აბსოლუტურად გამჭვირვალეა სისტემისთვის, მის მიერ დაწესებული ნორმებისა და სტანდარტების ფარგლებში მოქმედებს.
დასავლური მემარცხენეების პოლიტიკური დეგრადაცია(კომუნისტური პარტიების მოღვაწეობის სოციალ-დემოკრატიულ რეფორმიზმამდე დაყვანა, სოციალ-დემოკრატებისა და ლეიბორისტების კაპიტალის აპოლოგეტებად ქცევა, მასობრივი გამოსვლების მასკარადიზაცია და ა.შ.) მემარცხენე თეორიის მეცნიერული დონის დაქვეითებასთან ერთად მიმდინარეობდა, ეს პროცესი ურთიერთგანპირობებულიც იყო და თავის მხრივ გამოწვეული იყო მატერიალურ ბაზისში და პოლიტიკურ და სოციალურ ცხოვრებაში მომხდარ კონკრეტულ ცვილელებებთან: კეთილდღეობის სახელმწიფოს ჩამოყალიბება, ინდუსტრიული წარმოებიდან ე.წ. „პოსტინდუსტრიულზე“ გადასვლა, რაც გულისხმობდა მძიმე მრეწველობის მესამე სამყაროს ქვეყნებში გადატანას და კაპიტალისტური პერიფერიის ბუნებრივი რესურსების სულ უფრო მზარდ ექსპლუატაციას. ამან, რასაკვირველია, კლასიკური პროლეტარიატის გაქრობა გამოიწვია – ერთი მხრივ, წარმოების ტიპის ცვლილების გამო, ხოლო მეორე მხრივ, იმ ფაქტის გამო, რომ გაჩნდა სახელმწიფო უზრუნველყოფის პროგრამები და დაქირავებულ მუშახელს, რომელსაც აქამდე არაფერი ჰქონდა დასაკარგი, გარდა ბორკილებისა, უკვე ჰქონდა დასაკარგი, თუმცაღა ბორკილები, რამდენადმე სახეშეცვლილი ფორმით, შენარჩუნდა. კაპიტალისტურ სისტემაში მუშათა კლასის ეკონომიკურ ინტეგრაციასთან ერთად, მასკულტისა და მასობრივი მედიის გაჩენამ მისი კულტურული ინტეგრაციაც გამოიწვია, რამაც საფუძველი გამოაცალა ყოველგვარ სოციალურ პროტესტს დასაქმებულთა და მისი ინტერესების დამცველთა მხრიდან. და თუკი ასეთ პროტესტს ჰქონდა კიდეც ადგილი, ის, ჩვეულებრივ, „შემნახველი“ ხასიათის იყო. არც თავისი ეკონომიკური მდგომარეობით და არც კლასობრივი შეგნებით დასავლური მუშათა კლასი უკვეა ღარ წარმოადგენდა პროლეტარიატს, იმ საზოგადოებრივ კლასს, რომელმაც, მარქსის მიხედვით, უნდა მოახდინოს სოციალური რევოლუცია.
რევოლუციური სუბიექტის არ არსებობაში, რევოლუციურ პრაქტიკას, მასობრივ მოძრაობებს მოწყვეტილმა და ბურჟუაზიულ აკადემიურ სივრცეში გამოკეტილმა მემარცხენე თეორიამ ნელ-ნელა დაკარგა კავშირი სოციალურ სინამდვილსთან. „თეორიისა და პრაქტიკის“ ერთიანობა, რომელიც მარქსიზმის ერთ-ერთი ცენტრალური პუნქტია და მუშათა მოძრაობის არსებობის ისტორიაში სხვადასხვა დროს სხვადასხვა დონეზე არსებობდა, 1968 წლის მაისის რევოლუციის შემდეგ საბოლოოდ დაირღვა, თუმცა ამის სიმპტომები უფრო ადრეც – უკვე ფრანკფურტის სკოლის მოღვაწეობის ადრეულ პერიოდშიც – შეიმჩნევა(საკუთრივ ამაზე მიუთითებს ბრიტანელი ისტორიკოსი პერი ანდერსონი თავის წიგნში „განაზრებანი დასავლურ მარქსიზმზე“, სადაც ე.წ. ნეომარქსიზმის ევოლუციის მაგალითზე ეს საკითხი კარგად არის გაანალიზებული).
68 წლის რევოლუციის მარცხმა საბოლოო წერტილი დაუსვა მუშათა კლასის რევოლუციურ პოტენციალს, რომელიც, როგორც აღმოჩნდა, მას, მიუხედავად ათწლეულების განმავლობაში კეთილდღეობის მაჩვენებლების ზრდისა, ჯერ კიდევ ჰქონდა შენარჩუნებული. გაბატონებულმა კლასებმა სწორი დასკვნები გამოიტანეს: დაიწყო წარმოების მასიური გატანა მეტროპოლიებიდან პერიფერიაზე როგორც შიდა დონეზე, ისე საერთაშორისო მასშტაბში, რაც კაპიტალისტურ ცენტრებში მუშათა კლასის შემცირებას ისახავდა მიზნად.მასობრივი მუშათა მოძრაობის არარსებობის პირობებში დასავლური მემარცხენეობა უუნარო აღმოჩნდა, შეენარჩუნებინა საკუთარი ხასიათი და როგორც პრაქტიკული საქმიანობის სფეროში თავისი კლასობრივი მტრის წესებით თამაშზე გადავიდა(საკუთრივ, რაც დაემართა კომუნისტურ პარტიებს, როცა ე.წ. ევროკომუნიზმის თეორიული პლატფორმა აღიარეს), სადაც საბოლოო ჯამში ამ უკანასკნელმა გაიმარჯვა კიდეც, გამოიყენა და საკუთარ სამსახურში ჩააყენა ისინი, ისევე მოხდა მემარცხენე სოციალური თეორიის შემთხვევაშიც, რომელმაც ბურჟუაზიულ საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ბურჟუაზიული მეცნიერების ველზე მისი წესებით თამაში დაიწყო და ანალოგიური შედეგითვე დაასრულა, ანუ არსობრივი კავშირი გაწყვიტა მემარცხენეობასთან, იქცა რა ბუნდოვანი, არსსგამოცლილი ფრაზების რახარუხად, სადაც მემარცხენეობაზე მხოლოდ ალაგ-ალაგ შემორჩენილი კვაზიმარქსისტული ტერმინოლოგია თუ მიგვანიშნებს. დასავლური მემარცხენე თეორია, მიუხედავად იმისა, რომ გარკვეული დროის განმავლობაში წინააღმდეგობას უწევდა ბურჟუაზიულ საზოგადოებრივ მეცნიერებებსა და ფილოსოფიას, მაინც შთაინთქა მოდური პოსტსტრუქტურალისტური, პოსტმოდერნისტული თეორიის მიერ, აითვისა მათი პრობლემატიკა და თემები(ამას ხშირად მარქსიზმის „კრიტიკული გადააზრება“ უსწრებდა წინ, რაც საბოლოოდ მასზე უარის თქმით სრულდებოდა) და უკიდურესად ვიწრო, უკიდურესად კერძო, მხოლოდ აკადემიური სივრცეში მოღვაწე ელიტური ჯგუფებისთვის გასაგები და საინტერესო, საკითხების კვლევით დაკავდა, როგორიცაა სხეული, გენდერი, შეშლილობა, სხვადასხვა პათოლოგიები, რომელთაც ონტოლოგიური მნიშვნელობა ენიჭებოდათ. ტრადიციული რევოლუციური სუბიექტის, პროლეტარიატის ლიკვიდაციამ გამოიწვია ის, რომ დასავლეთში დაიწყეს ახალი სუბიექტის ძიება, რომლის როლზე სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფებს ამტკიცებდნენ(დეკლასირებულ ელემენტებს, მარგინალებს, ემიგრანტებს, არტ-ბოჰემას, სტუდენტობას, ქალებს, ჰომოსექსუალებს და ა.შ) ან დოგმატურად ფიქრობდნენ, რომ მეტროპოლიის მუშათა კლასი კვლავაც დამუხტულია რევოლუციური პოტენციალით.
სოციალური რევოლუცია და მისი თეორიული ბაზა – მარქსიზმი – სახიფათო მაკრონარატივად გამოცხადდა, რომლის ადგილიც მხოლოდ წარსულშია, თანამედროვე ეპოქა კი მიკრორევოლუციების ეპოქად დასახელდა, როცა ცვლილებები მხოლოდ სოციალური მთელის ცალკეულ სეგმენტებში, შეიძლება, მოხდეს, რაც კაპიტალისტურ სისტემაში სხვადასხვა ჩაგრული ჯგუფების, უმცირესობების მდგომარეობის გაუმჯობესებას გულისხმობს. მარქსისტული „ჭარბი ეკონომიკური დეტერმინიზმის“ კრიტიკა კულტურული ფენომენების მნიშვნელობის გააბსოლუტურებამდე და ეკონომიკის უგულებელყოფამდე მიდიოდა. და ა.შ. და ა.შ.
აკადემიურ სივრცეში მარქსიზმის დეგრადაციის ყველაზე მკაფიო ნიმუშად იტალიელი ფილოსოფოსი, XX ს-ის 70-იან წლებში იტალიის რადიკალური ჯგუფების იდეოლოგი ანტონიო ნეგრი, შეგვიძლია, დავასახელოთ. მისი(ძირითადად მაიკლ ჰარდტთან ერთად) ბოლო ათწლეულების თეორიული მოღვაწეობა მარქსისტული თეორიის ბულვარულობის დონეზე დაყვანას წარმოადგენს. სრულიად უარყოფილია მარქსისტული კლასობრივი ანალიზი: კლასები, სახელმწიფოები და ხალხები აღარ წარმოადგენენ ისტორიის სუბიექტებს და მათ ადგილს ინდივიდი და აბსტრაქტული „სიმრავლე“(multitude), „პროდუქტიული და შემოქმედებითი სუბიექტურობების ტოტალობა“ იკავებს. მათი „იმპერიის“ კონცეპტი კი, სინამდვილეში, იმ წინააღმდეგობების შენიღბვას ემსახურება, რომელიც მსოფლიო კაპიტალიზმის სისტემაში მეტროპოლიასა და პერიფერიას შორის არსებობს, რადგან „იმპერიამ“(რომლის ცენტრიც, ჰარდტისა და ნეგრის მიხედვით, ყველგანაა და ამავდროულად არსად) მათთან ჩაანაცვლა იმპერიალიზმი, რომელიც მხოლოდ პოლიტიკურ განზომილებამდე, ანუ ერთი სახელწიფოს მიერ მეორეს ხარჯზე საზღვრების გაფართოებამდეა დაყვანილი და, ამგვარად, გაიგივებულია კოლონიალიზმთან(მის ერთ მხარესთან), რომლის არსებობის საფუძველიც, ჰარდტისა და ნეგრის მიხედვით, მოსპო გლობალიზაციამ. როგორც ვხედავთ, მათი იმპერიალიზმის გაგება ბურჟუაზიული საზოადოებრივი მეცნიერებების ვულგარულ კლიშეებს ემყარება, მაშინ როდესაც იმპერიალიზმისა და კოლონიალიზმის ისტორიის მატერიალისტურ გაგებაზე დაფუძნებული ანალიზი უპირველს ყოვლისა ყურადღებას აქცევს ეკონომიკურ ურთიერთობებს, განსაზღვრავს კაპიტალის დაგროვების პირობებს, ხოლო შედმგომ – პოლიტიკურს, როგორც მისდამი დაქვემდებარებულ სფეროს. სინამდვილეში, კოლონიალიზმი და იმპერიალიზმი, რომელიც თავიდანვე იყო კაპიტალიზმის ატრიბუტი, პერიფერიის ხალხების ექსპლუატაციის „პირდაპირი“, „უხეში“ მეთოდებიდან დღეს უფრო დახვეწილ და ეფექტურ ხერხებს მიმართავს(თუმცა დროგამოშვებით, თუკი გარკვეულ წინაღობებს გადააწყდება, კვლავაც წარსულის ტლანქ ფორმებს იყენებს).
აქ ნეგრისა და ჰარდტის თეორიის დეტალური განხილვისთვის შესაბამისი ადგილი არაა. ეს მაგალითი კი იმიტომ მოვიყვანეთ, რომ ნეგრის გზა საკმაოდ ტიპური აღმოჩნდა დასავლელი მემარცხენე თეორეტიკოსების უმარვლესობისთვის, საკუთრივ იმით, თუ როგორ ექცეოდნენ ბურჟუაზიული სოციალური მეცნიერებისა და ფილოსოფიის გავლენის ქვეშ ერთ დროს რადიკალური ავტორები(როგორიც იყო ნეგრი 60-იან – 70-იან წლებში). ცხადია, გამონაკლისებიც არსებობენ – არიან მკლევარები და მეცნიერები, რომლებიც მარქსისტული მეთოდის საშუალებით პროდუქტიულად შეისწავლიან სხვადასხვა სახის მოვლენებს, თუმცა რამდენადაც ისინი აკადემიურ სივრცეში არიან ინტეგრირებულნი, კონკრეტული კორპორაციის ნაწილი არიან, გარკვეულ შეზღუდულობასაც ამჟღავნებენ და ძირითადად ერთ წრეზე ტრიალებენ და ვერაფერს, თვისობრივად ახალს, რომელიც არსებული ჩიხიდან თავის დაღწევის გზებს გამოძებნიდა, ვერ გვთავაზობენ. განგებ არაფერს ვამბობთ ისეთ ოდიოზურ ფიგურაზე, როგორიც სლავოი ჟიჟეკია, რომელიც გარემოებამ თანამედროვე მემარცხენეობის სახედ აქცია. კარგად შენიშნა ერთმა სოციოლოგმა: „როგორიცაა მოძრაობა, ისეთივეა თეორეტიკოსიც“.
საბჭოთა კავშირის დაშლამ და „რეალური სოციალიზმის“ ქვეყნების კაპიტალისტურ მსოფლიო სისტემაში(ცხადია, მისთვის „არამომგებიანი“ პირობებით) ჩართვამ, „კაპიტალიზმის მეორედ გამოცემამ“ და მისმა თანმხლებმა დეინდუსტრიალიზაციამ, პრივატიზაციამ, მოსახლეობის უდიდესი ნაწილის პაუპერიზაციამ და ლუმპენიზაციამ, კლასობრივი სტრუქტურის მორღვევამ, კლასთწარმოქმნის პროცესის დაუსრულებლობამ და სტალინური თერმიდორიანული კონტრრევოლუციის მემკვიდრეობის გამო კომუნისტური იდეის სრულმა დისკრედიტაციამ „არახელსაყრელი“ გარემო შექმნა ნამდვილი მემარცხენე პრაქტიკისთვის ახლო პერსპექტივაში, თუმცა თანამედროვე ტოტალურად დეგრადირებული განათლების სისტემის პირობებში საკმაოდ ნოყიერი ნიადაგი გააჩინა ყოველგვარი კვაზიმემარცხენე, ფსევდომეცნიერული, კაპიტალისთვის სრულიად უსაფრთხო და უვნებელი და, რეალურად, მისი ლოგიკის გამტარი თეორიების პოპულარობისთვის. სავსებით ბუნებრივია, რომ მათი გავრცელება და ტირაჟირება სწორედ სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუციებიედან – არასამთავრობოებიდან და უნივერსიტეტებიდან – ხდება, რომელთაც, თავის მხრივ, ისინი თავიანთი დასავლური ანალოგებიდან მიეწოდებათ. გასაკვირი ისაა, რომ ადამიანებს, რომლებიც საკუთარ თავს მემარცხენეებს უწოდებენ, არ გააჩნიათ საკმარისი კრიტიციზმი, საკმარისი მეთოლოგიური სკეპტიციზმი, რომ მათში კაპიტალიზმის შენახვასა და გაძლიერებაზე ორიენტირებული შინაარსი დაინახონ და ეს, მეტწილად, განპირობებულია, როგორც ამ ადამიანების ნაწილის ადგილით და ფუნქციით კლასობრივ სისტემაში, მათი კლასობრივი მიზნებითა და ამოცანებით, რომლებთანაც ეს თეორიები არ მოდის წინააღმდეგობაში, მეორე მხრივ, აქტივისტების დიდი ნაწილი, მიუხედავად მათი დაბალი სოციალური ფენებისადმი მიკუთვნილებისა, „მოწამლულია“ ამ იდეოლოგიით და დამოუკიდებლად აზროვნებისა და დასკვნების გაკეთების უნარი არ აქვს, რასაც ვერ ვიტყვით ჰეგემონი კლასის მსახურ და ზოგიერთი მემარცხენისთვის სათაყვანებელ ინტელექტუალებზე, რომლებიც შესანიშნავად ხვდებიან, რომ ქართველი მემარცხენეები დღეს სრულიად უსაფრთხონი არიან სისტემისთვის, რადგან აინტერესებთ დასავლელი მემარცხენე პოსტმოდერნისტი ავტორები, როგორიცაა სლავოი ჟიჟეკი ან ალენ ბადიუ(შეგვიძლია, ეს სია გავაფართოვოთ და დავუმატოთ ჰანა არენდტი, კარლ შმიდტი, ფუკო, ბოდრიარი, დელიოზი, კრისტევა, ბატლერი) და არა ისეთი ავტორები, რომელთა საქმიანობაც თეორიისა და პრაქტიკის ერთიანობას ემყარებოდა და რეალურ პრობლემებს უქმნიდა კაპიტალის ფუნქციონირებას,და ყველანაირად ცდილობენ კიდეც, რომ ეს ინტერესი, რომელიც, ცხადია, გამორიცხავს ადეკვატურ კრიტიკულ წაკითხვას, შეუნარჩუნდეთ და უნდა ითქვას, თავიანთ საქმეს პირნათლად ასრულებენ.
* * *
სოციალური მოძრაობა ისტორიის სულიდან იბადება, წარმოიქმნება წანამძღვრებით და ძალებით, რომლებიც განსაზღვრავენ მის მომავალს, სამოქმედო პროგრამას და ბრძოლის ვექტორებს. ასე იყო ყოველთვის, ნებისმიერ ეპოქაში, ნებისმიერი სოციალური და პოლიტიკური მოძრაობის შემთხვევაში. მაგალითად, მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში ნაროდნიკული მოძრაობის ისტორიული როლი ქალაქში მცხოვრები ფეიქრების და მუშათა კლასად ფორმირების პროცესში მყოფი ჯგუფების პოლიტიკური ბრძოლისთვის შემზადებაში შეგვიძლია, დავინახოთ. თუ საქართველოში არსებულ მემარცხენე ჯგუფებს ამ პერსპექტივიდან განვიხილავთ, მეტ-ნაკლებად გამოვავლენთ მათ ,,ისტორიულ როლსაც“, რომელიც ,,პოსტკლასობრივი“ საკითხების შემოტანით, ,,ვესტერნიზებული“ ადამიანის იმპორტით და ,,კაპიტალიზმის გაადამიანურების“ მოთხოვნით შემოიფარგლება.
თუ უკანასკნელი წლების სამოქალაქო საზოგადოების ისტორიას გავიხსენებთ, აღმოვაჩენთ, რომ არასამთავრობო სექტორის პოლიტიკური წინსვლა, ნაწილობრივ კავშირში იყო „მემარცხენე მოძრაობის“ რეგრესთან. კერძოდ, ის პოლიტიკური ბრძოლის ველი, რომლის წარმოქმნასაც მემარცხენე ჯგუფები შეეცადნენ, მათი პასიურობის დროს სრულიად აითვისა არასამთავრობო სექტორმა. მეტიც, მან(არასამთავრობო სექტორმა) რადიკალურად გარდაქმნა და დააფუძნა „მემარცხენეების“ „პროგრამა“, მოარგო ის „საშუალო კლასის“ ინტერესებს და კაპიტალის ,,თანამგზავრად“ გადააქცია ისინი. სწორედ აქედან მომდინარეობს აქტივისტების დღის წესრიგი, რომელიც კულტურული ხასიათის უფროა, ვიდრე საზოგადოებრივი განვითარების კანონების შესწავლის საფუძველზე შექმნილი სტრატეგია. „მემარცხენე აქტივისტების“ უდიდესმა ნაწილმა დაუფიქრებლად მიიღო თავისუფლების ისეთი პოსტულატი, რომელსაც არასამთავრობო ორგანიზაციები სთავაზობდნენ და რომელიც თავისუფლების სექსუალობაში და ვულგარულ ჰედონიზმში ჩატევას გულისხმობდა, მაშინ როდესაც „თავისუფლება ნიშნავს ექსპლუატაციისაგან განთავისუფლებას, ბურჟუაზიისათვის კი ექსპლოატაციის თავისუფლებას“. მათ ასევე ყოველგვარი კრიტიკის გარეშე მიიღეს ლიბერალური თეზისი „პირადის“ „პოლიტიკურობის“ შესახებ, როცა, რეალურად, მემარცხენე პოლიტიკის ქვაკუთხედი ყოველთვის იყო საყოველთაო, უნივერსალური: პროლეტარიატის გათავისუფლებაც იმდენად იყო მნიშვნელოვანი, რამდენადაც ეს კლასობრივი ჩაგვრისგან საყოველთაო გათავისუფლებას მოასწავებდა – „პირადსა“ და კერძოზე ფიქრი კი სამოქალაქო საზოგადოების პრეროგატივა იყო.
საქართველოში „მემარცხენეებმა“ არამხოლოდ ეს ცალკეული თეზისი, არამედ სამოქალაქო საზოგადოების პოზიტიური გაგებაც ბურჟუაზიული ფილოსოფიიდან ისესხეს. შესაბამისად, მათთვის „სამოქალაქო საზოგადოება“ არის ისეთი ორგანო, რომელიც სახელმწიფოსთან ,,დაპირისპირებაში“ გამოხატავს საყოველთაო, სახალხო, მოქალაქეთა ინტერესს, მაშინ როდესაც სახელმწიფო კერძო ინტერესს წარმოადგენს. აქედან გამომდინარე, ჩნდება წარმოდგენა, რომ სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუციების მეშვეობით შესაძლებელია ბურჟუაზიული სახელმწიფოს უნივერსალური ინტერესისადმი დაქვემდებარება.
ამისაგან აბსოლუტურად განსხვავებულია სამოქალაქო საზოგადოებისადმი მემარცხენე მიდგომა, რომელიც ემყარება მარქსის 40-იანი წლების ნაწერებსა (იხ. „ჰეგელის სამართლის ფილოსოფიის კრიტიკისთვის“ და „ებრაელთა საკითხისათვის“) და ანტონიო გრამშის მიერ „ციხის რვეულებში“ მოცემულ ანალიზს, რომელიც ორგანულად ავსებს მარქსის ნააზრევს. მარქსის მიხედვით, ისტორიულად თანამედროვე სამოქალაქო საზოგადოება ჩნდება მაშინ, როცა საწარმოო ურთიერთობები თავისუფლდება ანტიკური და შუასაუკუნეობრივი ერთობისაგან, ანუ იმ დროს, როცა ბურჟუაზია მკვიდრდება, როგორც წამყვანი კლასი, როგორც კლასი თავისთვის და კერძო ინტერესი ვითარდება კლასობრივ ინტერესამდე. და განსხვავებით ანტიკურობისაგან, სადაც სამოქალაქო საზოგადოება სახელმწიფოს (პოლიტიკური სახელმწიფოსა და ხალხის, თავისუფალი მოქალაქეების „სუბსტანციონალური ერთობის“) „მონას“ წარმოადგენს, ხოლო შუასაკუნეებში, სადაც კერძო წოდებები ერწყმის პოლიტიკურ სახელმწიფოს, XVIII საუკუნიდან მოყოლებული სახელმწიფო და სამოქალაქო საზოგადოება გახლეჩილი, გაუცხოებული აღმოჩნდა ერთმანეთისაგან და პოლიტიკური მხოლოდ სახელმწიფოს სფეროს განეკუთვნება, ხოლო წოდებრივი საზოგადოების კერძო ელემენტად იქცა. და რამდენადაც სამოქალაქო საზოგადოება არის „ნამდვილი, მატერიალური სახელმწიფო“, იმდენად რეალური ცხოვრება ერთმანეთისადმი დაპირისპირებულ ელემენტებად გახლეჩილ თანამედროვე საზოგადოებაში, სამოქალაქო საზოგადოების მხარეზე აღმოჩნდება, ხოლო სახელმწიფო ამ საზოგადოების ფორმალური ელემენტის როლში გვევლინება. ამგვარად, როგორც ვხედავთ, „სამოქალაქო საზოგადოება“ თავისი არსით პირადი ინტერესის, საკუთრების მფლობელთა ინტერესების ბატონობის სფეროა, რომელშიც ატომიზირებული ინდივიდების „ერთადერთ კავშირს წარმოადგენს მათი ბუნებრივი მოთხოვნილება, საჭიროებანი და კერძო ინტერესი, თავიანთი საკუთრებისა და ეგოისტური პიროვნების შენახვა.“ „სამოქალაქო საზოგადოება“, ამგვარად, ბურჟუაზიული საზოგადოებაა და ამაზე მისი თავდაპირველი გერმანული სახელწოდებაც(bürgerliche Gesellschaft) მიგვანიშნებს. შესაბამისად, „მემარცხენეების“ ტაქტიკა, რომელიც სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუციების გავლით ჰეგემონიის განხორციელებას გულისხმობს, როგორც ისტორიულმა პრაქტიკამ აჩვენა, მარცხისთვის არის განწირული. ეს დაშვება გრამშის ჰეგემონიის კონცეფტის ლიბერალურ და ვულგარულ გაგებას ეფუძნება. სინამდვილეში გრამშისეული სამოქალაქო საზოგადოების პოზიტიური გაგება(„აქტიური სამოქალაქო საზოგადოება“) საკუთარ თავში გულისხმობდა კონტრ სამოქალაქო საზოგადოების ფორმირებისაკენ სწრაფვას, რომელიც დაუპირისპირდებოდა როგორც სახელმწიფოს, ასევე მასთან მოჩვენებით წინააღმდეგობაში მყოფ, ხოლო სინამდვილეში კი ალიანსში მოქმედ ბურჟუაზიულ „სამოქალაქო საზოგადოებას“ და მის ინსტიტუციებს, რომელიც ჩაგვრისა და დამორჩილების – თუმცა, როგორც ზემოთაც ითქვა, შენიღბული და ირიბი ჩაგვრისა და დამორჩილების – ისეთივე მანქანაა, როგორც ბურჟუაზიული სახელმწიფო თავისი ინსტიტუციებითურთ და ორიენტირებული იქნებოდა იმაზე, რომ მისგან დამოუკიდებელი, ავტონომიური ინსტიტუციები შეექმნა, სადაც მისი კონტროლი ვერ შეაღწევდა და ებრძოლა ჰეგემონიის, ანუ რევოლუციური დიქტატურის მისაღწევად. ყველა წარმატებული ანტიკაპიტალისტური რევოლუცია სწორედ ამ პრინციპით ხორციელდებოდა, რისი ყველაზე კარგი მაგალითიც ბოლშევიკური პარტიაა, რომელმაც რუსეთის იმპერიის ტერიტორიაზე მოახერხა კონტრ-სამოქალაქო საზოგადოების შექმნა, და, თუკი მონაწილეობდა კიდეც ბურჟუაზიული სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუციებში, მხოლოდ მტრის ტერიტორიის დაზვრევის, პროპაგანდისა და კლასობრივი მტრის დეზორგანიზების მიზნით და საკუთარ სამოქმედო გეგმას, რომელიც პოლიტიკური ძალაუფლების და პროლეტარიატის კლასობრივი დიქტატურის დამყარებას გულისხმობდა, არ აგებდა ბურჟუაზიული სამოქალაქო საზოგადოების სტრუქტურებში მონაწილეობაზე, განსხვავებით დასავლელი კოლოგებისგან, სოციალ-დემოკრატებისგან, რომლებმაც თავიანთი ტაქტიკა მთლიანად პარლამენტარიზმს და საპარლამენტო მოღვაწეობას(„საპარლამენტო კრეტინიზმი“) დაუქვემდებარეს. განსხვავება შედეგებს შორის კოლოსალურია: ერთი მხრივ, კაცობრიობის ისტორიაში პირველი(პარიზის 1871 წლის კომუნის შემდეგ) წარმატებული ანტიბურჟუაზიული რევოლუცია(რომელიც თავისი შეცდომებისა და მარცხის მიუხედავად XX ს-ის ყველაზე გრანდიოზულ მოვლენად რჩება), მეორე მხრივ, სამარცხვინო დეგრადაცია, სოციალ-შოვინიზმი, ოპორტუნიზმი, ვერგანხორციელებული სოციალური რევოლუცია(რომლის ჩახშობაშიც სოციალ-დემოკრატებს ლომის წვლილი მიუძღვის) და მისი პირდაპირი შედეგი – ფაშიზმი. თუმცა ქართველ „მემარცხენეებს“ ისტორიის გაკვეთილები ჩირადაც არ უღირთ. მათ მორჩილად მიიღეს ის დღის წესრიგი და წესები, რომელიც გაბატონებულმა პოლიტიკურმა ძალებმა შესთავაზეს, რის შედეგადაც საერთოდ გაქრნენ პოლიტიკური ველიდან, ანდა არასამთავრობო სექტორთან ვასალიტეტის პრინციპით დაკავშირებულებმა გააგრძელეს მოღვაწეობა. ანუ მათ კი არ გამოიყენეს „სამოქალაქო საზოგადოების“ ინსტიტუციები ჰეგემონიის მისაღწევად, არამედ ჰეგემონიამ „მემარცხენეების“ „სამოქალაქო საზოგადოების“ ინსტიტუციების შიგნით ინტეგრაციით დაიქვემდებარა ისინი, და ამგვარად, გააუქმა, როგორც მემარცხენეები. ამ ეტაპზე ეს საქართველოში არსებული მემარცხენე ჯგუფების სრული უმრავლესობის საქმიანობის ლოგიკური დასასრული აღმოჩნდა.
ქართველ „მემარცხენეებს“ ხშირად ვნახავთ ისეთ ფორუმებსა და საჯარო დისკუსიებზე, რომლებიც ,,მოდიფიცირებულ კაპიტალიზმს“, შერეული ეკონომიკის მნიშვნელობას და სამეურნეო დემოკრატიას შეეხება. საერთო ჯამში, მათი მიზანი განსაზღვრულია – კაპიტალის სპონტანური სოციალიზაცია. ეს კი, ფერადი სიტყვაკაზმულობის მიუხედავად, ისეთივე ანტიმეცნიერულია, როგორც ,,კონვერგენციის დოქტრინა“ ან ,,ხიდების გადების თეორია“. ამ ყველაფრის შედეგად მივიღეთ ფიზიონომიის გარეშე არსებული ჯგუფები: მემარცხენეები მემარცხენეობის გარეშე, კლასობრივი ბრძოლები კლასობრივი ცნობიერების გარეშე, პრაქსისი თეორიის გარეშე და სხვა. ის საკითხები კი, რაც მემარცხენე ჯგუფების ორიენტირი იყო(მაგალითად, შრომითი უფლებები), გრანტის პირობებში ფუნქციონირებადმა არასამთავრობო სექტორმა გადაიბარა და თანმიმდევრულად შეავსო იმ თემებით, რომელთა დიდი ნაწილი დასავლური დონორების პოლიტიკურ-კულტურულ დიაპაზონს ეფუძნებოდა.
ამ უკანასკნელის კრიტიკა და მხილება ,,სამარცხვინო“ და საშიშმოვლენად იქცა თვით მემარცხენეებისთვისაც. განსაკუთრებით, საქართველოს ისტორიის ამ ეტაპზე, როდესაც არასამთავრობო ორგანიზაციების, მათი პოლიტიკური თუ კულტურული ინტერესების ,,კრიტიკის“ ობიექტად ფსევდოკონსერვატორი თუ „ულტრამემარჯვენე“ საზოგადოებრივი გაერთიანებები გვევლინებიან. შესაბამისად, „მემარცხენეთა“ ის მცირე ნაწილიც კი, რომელიც გრძნობს ამ პროცესის საზიანო შედეგებს, იძულებულია გაჩუმდეს, რის ავანსადაც ,,პროგრესული“, ,,საღი აზრის“ მქონე თვითის მოსასხამს შეინარჩუნებს. რაც იმით არის განპირობებული, რომ საქართველოში მემარცხენე აქტივი ორგანულად სტუდენტებს და საუნივერსიტეტო საზოგადოების წარმომადგენლებს ეფუძნება. ამრიგად, ამ ჯგუფებს(განსაკუთრებით პირველს) არ შესწევთ ძალა ამ პროცესს წინააღმდეგობა(თუნდაც ინტელექტუალური) გაუწიონ. ხოლო მეორე ჯგუფი, რომლის უკანაც უფრო დიდი პრაქტიკული თუ თეორიული გამოცდილება და ცოდნა იდგა, პირდაპირი მნიშვნელობით ერეკებოდა მემარცხენე აქტივისტებს არასამთავრობო ორგანიზაციებში. საბოლოოდ ამ პროცესმა კომიკური სახე მიიღო. მაგალითად, ჩვენ შეგვიძლო გვეხილა ბრძოლებში გამობრძმედილი „მემარცხენე“ „თეორეტიკოსები“, რომლებიც ყველაფერს აკეთებდნენ, რომ მათ შეგირდებს სამოქალაქო საზოგადოების საუფლოში შეებიჯებინათ. შედეგმაც არ დააყოვნა, ეკონომიკური დარვინიზმით დამფრთხალნი, მყარი მემარცხენე ეთიკისა და პრინციპების, მემარცხენე ტაქტიკის არქონის, და, როგორც ვნახეთ, მცდარი მემარცხენე-ლიბერალური ტაქტიკის აღიარების პირობებში, აქტივისტები მასიურად შეერწყნენ დასავლური ფონდების გრანტებზე დამოკიდებულ ორგანიზაციებსა და კვლევის ცენტრებს. ამ დროს კი, როცა მემარცხენე ჯგუფები თვალსა და ხელს შუა ჰკარგავდნენ სასიცოცხლო ძალებს, ზემოხსენებული ,,თეოერეტიკოსები“ ტელევიზიებიდან, მოყვითალო-ინტელექტუალური გამოცემებიდან დეკადენტური პათოსით ბუტბუტებდნენ აბსტრაქტულ ფრაზებს პლურალისტური სოციალიზმის ჰუმანისტურ წახნაგებზე. როგორც აღმავალი ბურჟუაზია ქადაგებდა ჰუმანისტურ იდეებს, მაგრამ მათი რეალური განხორციელება არ შეეძლო, ასევე მიუწვდომელ ოცნებად დარჩა მსგავსი ინტელექტუალების წარმოდგენა მემარცხენეობისათვის მორალური არგუმენტი გამოენახათ. მათი რწმენა, თანასწორობის ზნეობრივი დასაბუთების შესაძლებელობაზე, ისევე დაიმსხვრა ისტორიის ჩარხზე, როგორც ე. ბერნშტეინის მცდელობა კანტის კატეგორიული იმპერატივი სოციალიზმის ფილოსოფიურ-ეთიკურ არგუმენტად ექცია.
ამ ინტელექტუალებისათვის, რომლებიც სწორუპოვრად დამკვიდრდენ „მემარცხენეების“ გულებში, სოციალური პრაქტიკა წარმოადგენს არა წარმოების განსაზოგადოებისათვის ბრძოლას, არამედ მასების დარწმუნებას, რომელიც საჯარო ლექციების ჩატარებით, B-კატეგორიის ნაშრომების გამოცემით, ფსევდომემარცხენე მოაზროვნეების იდეების პოპულარიზაციით, ბლოგების წერითა და სალონურ გადაცემებში სტუმრობით არის შესაძლებელი. უფრო მეტიც, მათთვის სოციალიზმი წარმოდგენილია არა როგორც თვისობრივად ახალი ეკონომიკური ფორმაცია, არამედ როგორც კაპიტალისტური საზოგადოების გაუმჯობესებული ვარიანტი, უფრო ზუსტად კი ,,ორგანიზებული კაპიტალიზმის“ იდეა.
სად არიან ეს „თეორეტიკოსები“, მაშინ როცა „მემარცხენე მოძრაობები“ სამოქალაქო საზოგადოების წიაღში გაითქვიფნენ?! ისინი წერენ განუზომლად ბევრს, წერენ ჭაპანწყვეტამდე და გადმოგვცემენ თავიანთ ტრივიალურ, პერვერსიულ შეგრძნებებს, რომლებიც ესოდენ ღირებულია ჩენი დროის სულისათვის. მათ არათუ დაეხმარნენ და სწორ თეორიულ კალაპოტში მოაქციეს სტიქიური პროტესტი, არამედ საბოლოოდ დაასამარეს ის თავიანთი წვრილბურჟუაზიული, მეშჩანური შეზღუდულობით.
* * *
მემარცხენეობის ისეთი მდგომარეობა, როცა არ არსებობს კლასი, რომლის ირგვლივაც აღმოცენდებოდა რევოლუციური თეორია და პრაქტიკა, როცა არსებული საწარმოო ურთიერთობები განაპირობებენ მემარცხენეებად ისეთი სუბიექტების მონათლვას, რომელთა სოციალური იდეალიც წინააღმდეგობაშია ნამდვილ ისტორიულ მემარცხენეობასთან და ესპლუატირებული და ჩაგრული მასების რეალურ კლასობრივ ინტერესებთან, როცა არ არსებობს მასობრივი ორგანიზაციის შექმნის სოციალური წანამძღვრები და მემარცხენეები იძულებულნი არიან განუდგნენ როგორც არსებულ ფსევდომემარცხენე აქტივიზმს, ისევე მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესს, რომელში მონაწილეობაც აპრიორი მოასწავებს საკუთარ იდეოლოგიასა და ბაზისურ პრინციპებზე უარის თქმას, უშედეგო კომპრომისებზე წასვლას, არ არის უცხო სოციალისტური მოძრაობის ისტორიისთვის.
XIX ს-ის მეორე ნახევარში ისეთ ქვეყნებში, სადაც წარმოების წესი ჯერ კიდევ სრულად არ გადასულა აგრარულიდან ინდუსტრიულზე – მარქსისტული ორგანიზაციები რევოლუციური კლასის, პროლეტარიატის გარეშე არსებობდნენ, ხოლო მემარცხენე სცენაზე დომინირებდნენ ისეთი ორგანიზაციები, რომლებიც, მიუხედავად მათი ანტიკაპიტალისტური რიტორიკისა, რეაქციულ იდეებს ქადაგებდნენ და დრომოჭმულ საწარმოო ურთიერთობების იდეალიზებასა და რომანტიზაციას ახდენდნენ, თეორიას აფუძნებდნენ იმ კლასზე(გლეხობაზე), რომლის საზოგადოებრივი იდეალი წვრილბურჟუაზიული უტოპია იყო. ამით ისინი უგულებელყოფდნენ ისტორიის შეუქცევად პროცესს, რომლის შედეგადაც ამ კლასის(გლეხობის) როლი და ფუნქციები სოციალურ ტოტალობაში თვისობრივად ტრანსფორმირდა, ხოლოდ თავად ეს გაერთიანებები პოლიტიკური ბრძოლიდან გაქრნენ(ან, თუ კვლავაც აგრეძელებდნენ არსებობას, მათი მოღვაწეობა უკვე ანაქრონიზმს წარმოადგენდა) და ადგილი დაუთმეს ისეთ ორგანიზაციებს, რომელთა სტრატეგია და ტაქტიკა ემყარებოდა ისტორიის განვითარების ობიექტური კანონზომიერების ცოდნას, ობიექტური სინამდვილის, წარმოების წესისა და საწარმოო ძალთა განვითარების შესწავლასა და ანალიზს, რის საშუალებას იმ ეტაპზე კლასიკური მარქსიზმი და მისი მეთოდოლოგია იძლეოდა. შესაბამისად, წარმოების და საზოგადოების ობიექტური განვითარება იწვევს მემარცხენე მოძრაობის კონკრეტული ეტაპების ლიკვიდაციას და ახალ, უფრო სრულყოფილ ორგანიზაციებს შობს. თუმცა ეს პროცესი არ არის სტიქიური და მასში სუბიექტური ფაქტორიც უზარმაზარ როლს თამაშობს, სხვა სიტყვებით, ორგანიზების კონკრეტული ფორმების გაქრობა თავისთავად არ გულისხმობს მათი გაუმჯობესებული ფორმების წარმოშობას, თუ კი ამას თან არ ახლავს პოლიტიკურ სუბიექტთა შეგნებული, მიზანმიმართული საქმიანობა.
იმდენად, რამდენადაც პოსტსაბჭოთა კაპიტალისტური საწარმოო ურთიერთობები გარკვეული ნაკვთებით ამჟღვნებენ მსგავსებას იმ პერიოდთან, რომელზეც ზემოთ ვსაუბრობთ, შეგვიძლია, მსჯელობა გადმოვიტანოთ საქართველოში, სადაც საწარმოო ურთერთობების არსებული ფორმები, რომლებშიც კლასობრივი სტრუქტურა ჩამოყალიბების პროცესშია, „მემარცხენე მოძრაობები“ გარკვეული ნიშნით არჩევენ თავიანთ სოციალური დასაყრდენს და, ხშირ შემთხვევაში, ეს არ გულისხმობს ამ ჯგუფების ადგილს, ფუნქციას და როლს წარმოების სისტემაში, რაც კლასად ყოფნის ფუნდამენტური მახასიათებელია. შედეგად ვიღებთ ისეთ ინოვაციურ თეორიულ კონსტრუქციებს(რომლებშიც რთულია, არ დავინახოთ მოდური დასავლური თეორიების გავლენა), როგორიცაა „ქალები როგორც კლასი“, „ჰომოსექსუალები როგორც კლასი“, „პრეკარიატი როგორც ახალი რევოლუციური სუბიექტი“, „“საშუალო ფენა” როგორც მემარცხენეობის სოციალური იდეალი“, „გეტო როგორც რევოლუციის კერა“, „სერვისის სფეროში დასაქმებულები, როგორც “ახალი პროლეტარიატი”“, „უნივერსიტეტი როგორც მემარცხენეობის კერა“, „სტუდენტები, როგორც სოციალური პროცესების ძრავი“ და ა.შ. ამ „თეზისების“ თეორიული ანალიზის გარეშეც ჩანს მათი ობიექტურ სინამდვილესთან შეუსაბამობა, რასაც მათი მომხრე და დამცველი ჯგუფებისა და ადამიანების საქმიანობაც ადასტურებს, რომლის შთამბეჭდავი შედეგებითაც ესოდენ ამაყი და აღტკინებულნი არიან მავანი „მემარცხეები“ და რის შესახებაც გულზე მჯიღის ცემით გვამცნობენ ფორუმებსა და კონფერენციებზე.
შეგვიძლია, ვივარაუდოთ „მემარცხენეების“ რეაქციები, რომლებიც წერილში გამოთქმული ცენტრალური პრობლემების გვერდის ავლით, დაიწყებენ ჩივილს იმაზე, რომ კრიტიკული ნარატივის მიღმა არ იკითხება პოზიტიური ალტერნატივა და ავტორი აბსოლუტურ ნიჰილიზმშია ჩავარდნილი, რომ ის „დროს ჩამორჩა“ და „მოძველებული“ ორთოდოქსული თეორიით ხელმძღვანელობს და ა.შ. ამ წერილის მიზანი, როგორც დასაწყისში აღინიშნა, ნამდვილად არ იყო მათთვის პოზიტიური ალტერნატივის შეთავაზება, რომლის აღიარების არც პოლიტიკური, არც სოციალური, არც იდეოლოგიური მზაობა არ აქვთ. არამედ დაფიქსირება იყო იმისა, რომ თეორიულ დონეზე მაინც ხდება კრიტიკული რეფლექსია მათ ნაჯაფსა და ნაღვაწზე. რაც შეეხება „ნიჰილიზმს“, ეს ცნება მათ მდგომარეობას უფრო უკეთ აღწერს, სწორედ სასოწარკვეთის გამოხატულებაა „აქ და ახლა ბრძოლის“ მოთხოვნა, როცა რეალურად ეს უბადრუკი „კარიკატურაა“ ნამდვილ ბრძოლაზე. ხოლო პოზიტიური ალტერნატივის შექმნაზე ფიქრი, უპირველეს ყოვლისა, არსებული ორგანიზების ფორმების კრიტიკული გააზრების, მათი, როგორც უსარგებლო და არაფრისმომცემის აღიარების და უკუგდების შემდეგ უნდა დაიწყოს.
სწორედ ახლა, როცა რეაქციამ ყველა სფეროში გაიმარჯვა და მტკიცედ დგას საკუთარ პოზიციებზე, როცა რევოლუციური პროცესის და რევოლუციური ბრძოლის დაწყების ელემენტარული წანამძღვრებიც არ არსებობს – სწორედ ახლაა საჭირო გრამშისეული „გონების პესიმიზმი“ და უსარგებლო ჰეროიზმის და ისტერიის გარეშე, ფხიზელი გონებით და მეცნიერული(მარქსისტული) მეთოდოლოგიით არსებული სინამდვილის საფუძვლიანი შესწავლა და ანალიზი, მასზე აგებული თეორიის შემუშავება, და ისეთი ორგანიზების ფორმების შექმნაზე ფიქრი, რომელიც გაბატონებული კლასებისთვის რეალურად საფრთხის შემცველი იქნება.
