► ავტორი: ირაკლი ჯავახიშვილი – რომის წმ. თომა აკვინელის პონტიფიკალური უნივერსიტეტის სოციალურ მეცნიერებათა მაგისტრანტი.
«ღარიბთა საკითხი» რომის კათოლიკე ეკლესიის მრავალსაუკუნოვანი ისტორიის განუყოფელი ელემენტია. ამის დამადასტურებლად წმ. ფრანცისკე ასიზელის მაგალითის მოხმობაც კმარა. ამ და სხვა მნიშვნელოვანი «მიწიერი» საკითხების გარშემო საუკუნეების განმავლობაში ყალიბდებოდა ეკლესიის სოციალური ტრადიცია ან, უფრო ფართო აზრით რომ ვთქვათ, ქრისტიანული სოციალური აზროვნება. ამ ხანგრძლივმა პროცესმა კონკრეტული შედეგი მოიტანა მე-19 საუკუნის დასასრულს, როდესაც ჩამოყალიბებას იწყებს ეკლესიის სოციალური სწავლების სისტემური ბუნება, რომელსაც დღეს სოციალური მაგისტერიუმი ეწოდება.
1891 წელს, პაპმა ლეონ XIII-მ გამოაქვეყნა თავისი დიდმნიშვნელოვანი სოციალური ენციკლიკა Rerum Novarum, რომელიც «მშრომელთა მდგომარეობას» ეხებოდა. დოკუმენტი წარმოადგენდა ერთგვარ რეაქციას იმ გამოწვევებსა და პრობლემებზე, რომლებიც ცალკეული ერების წინაშე წამოჭრა სამრეწველო რევოლუციამ და ე.წ. კონფლიქტმა შრომას და კაპიტალს შორის. აქედან წარმოიშვა ცნობილი «შრომის საკითხი», რომელიც ეკლესიის შემდგომ მაგისტერიალურ დოკუმენტებში განვითარდა (განსაკუთრებით აღსანიშნავია წმ. პაპ იოანე პავლე II-ის ენციკლიკა Laborem Exercens, «ადამიანის შრომის შესახებ», რომელიც 1981 წელს გამოქვეყნდა). პაპი კრიტიკული თვალით უცქერდა როგორც კაპიტალიზმს, ისევე სოციალიზმს. მისი რწმენით, ამ ახალ სისტემაში მშრომელთა მდგომარეობა გაუსაძლისი იყო, კაპიტალის მფლობელები კი უსამართლო ხელშეკრულებებს დებდნენ მათთან. მეორე მხრივ, დაგმობილი იყო სოციალიზმი, როგორც სოციალურ პრობლემათა მოგვარების საშუალება; ეკლესია მტკიცედ უარყოფდა «კლასთა ბრძოლის» თეორიას.
40 წლის შემდეგ, 1931 წელს, პაპმა პიუს XI-მ გამოაქვეყნა ენციკლიკა Quadragesimo Anno, «სოციალური წყობილების აღმშენებლობის შესახებ», რომელიც «დიდი დეპრესიით» გამოწვეულ უბედურებაზე კათოლიკე ეკლესიის პასუხს წარმოადგენდა. პაპი ყურადღებას ამახვილებდა იმ ფაქტზე, თუ როგორ გაიზარდა თავისუფალი საბაზრო კაპიტალიზმი გლობალური მასშტაბით, რაც პირდაპირ გავლენას ახდენდა დაუცველ ადამიანებსა და მშრომელ ღარიბებზე, განსაკუთრებით ნაკლებად განვითარებულ რეგიონებში. დოკუმენტში გამორჩეული აქცენტი კეთდება საკუთრების უფლებაზე, სოციალურ სამართლიანობასა და სუბსიდიარობაზე. პაპი აგრეთვე ამტკიცებდა, რომ საზოგადოება არ შეიძლება ემყარებოდეს კლასობრივი ბრძოლის სოციალიზმისეულ კონცეფციას, არც კაპიტალიზმისეულ ძალთა თავისუფალ კონკურენციას. იგი იმდენად შორის მიდიოდა, რომ აცხადებდა «ერთდროულად ვერავინ იქნება კარგი კათოლიკეც და ჭეშმარიტი სოციალისტიც» (QA, პარაგ. 120).
პაპ პიუს XI-ის მტკიცებით, უკონტროლო ლიბერალიზმმა «ფულის საერთაშორისო იმპერიალიზმი» გამოიწვია. მოგვიანებით, პაპი იოანე XXIII მხარს უჭერდა ფართო ხელმისაწვდომობას საკუთრებასა და თავისუფალ მეწარმეობაზე, რათა ყველას შეძლებოდა, ყოფილიყო კაპიტალის ნამდვილი მფლობელი ან ნამდვილი «კაპიტალისტი». მისი მემკვიდრე, პავლე VI ყურადღებას ამახვილებდა «ჩრდილოეთ-სამხრეთის» ფენომენზე და ყველას შეახსენებდა განვითარებადი ქვეყნების და ხალხების მძიმე მდგომარეობას, რაც, ხშირ შემთხვევაში, განვითარებული ქვეყნების მხრიდან უთანასწორო სავაჭრო პირობების დაწესებით იყო განპირობებული. თავის ცნობილ ენციკლიკაში Populorum Progressio («ხალხთა განვითარების შესახებ»), რომელიც 1967 წელს გამოაქვეყნა, პაპი აცხადებდა, რომ «განვითარება მშვიდობის ახალი სახელია». წინამორბედების მიერ დაწყებული კურსი განაგრძო იოანე პავლე II-მაც, რომელიც აკრიტიკებდა როგორც კომუნისტურ, ისე კაპიტალისტურ სისტემას. ენციკლიკაში Sollicitudo Rei Socialis, «ეკლესიის სოციალური ინტერესის შესახებ» (1987 წ), წმინდა მამა ხაზს უსვამდა ღარიბი ქვეყნების მძიმე ყოფას და, მეორე მხრივ, ჩრდილოეთში არსებულ «ზე-განვითარებას». თავის უმნიშვნელოვანეს სოციალურ ენციკლიკაში Centesimus Annus (1991წ), რომელიც Rerum Novarum-ის გამოქვეყნებიდან მეასე წელიწადს აღნიშნავდა, დადებითად აფასებდა თავისუფალი საბაზრო სისტემის როლს, თუმცა არც არსებულ პრობლემებს უვლიდა გვერდს. საბოლოო ჯამში, ეკლესიის სოციალური მაგისტერიუმი უარყოფდა «აღვირახსნილ კაპიტალიზმს» და შერეული ეკონომიკური სისტემისკენ იხრებოდა, რომელშიც სახელმწიფო ეკონომიკური ცხოვრების მასტიმულირებელ ფუნქციას ასრულებს. კონკრეტულად, პაპი აცხადებდა, რომ «თუ “კაპიტალიზმით” იგულისხმება ეკონომიკური სისტემა, რომელიც აღიარებს წარმოების ფუნდამენტურ და დადებით როლს – ბაზარს, კერძო საკუთრებასა და პასუხისმგებლობას წარმოების საშუალებებისადმი, ასევე პიროვნების თავისუფალ შემოქმედებითობას ეკონომიკურ სექტორში… მართებულია, ვისაუბროთ “ბიზნეს-ეკონომიკაზე”, “საბაზრო ეკონომიკაზე”, ან უბრალოდ “თავისუფალ ეკონომიკაზე”. მაგრამ თუ “კაპიტალიზმით” იგულისხმება სისტემა, რომელშიც თავისუფლება ეკონომიკურ სექტორში არ განისაზღვრება მტკიცე იურიდიულ ჩარჩოებში, რომელიც მას ათავსებს პიროვნების თავისუფლების სამსახურში მისი მთლიანობით, და რომელიც მას ესმის, როგორც ამ თავისუფლების ცალკეული ასპექტი, მაშინ პასუხი, რასაკვირველია, უარყოფითია» (CA, პარაგ. 42).
პაპი ბენედიქტე XVI გამოირჩეოდა თავისი კონსერვატიზმით, რომელიც კაპიტალიზმის სისტემურ კრიტიკას და გულმოწყალების ჭეშმარიტების მტკიცებასაც მოიცავდა. თავის ცნობილ ენციკლიკაში Caritas in Veritate («სიყვარული ჭეშმარიტებით», 2009წ), წმინდა მამა ღრმა ეჭვებს გამოთქვამდა თანამედროვე კაპიტალიზმის შესახებ; იმავდროულად კი ეთიკის პრიორიტეტს ამტკიცებდა ეკონომიკურ და სოციალურ ცხოვრებაში, ხაზს უსვამდა სოლიდარობის ფასეულობას და პიროვნების ცენტრალურობას. ბენედიქტე XVI-ის პონტიფიკატი გლობალური ეკონომიკური და ფინანსური სისტემების კრიზისს დაემთხვა. მიმდინარე პროცესში პაპი ამტკიცებდა იმ პოლიტიკის პრიმატს, რომელიც პასუხისმგებელია საერთო სიკეთეზე. ეკონომიკა და ფინანსები ორიენტირებული უნდა იყოს საკუთარ სოციალურ დანიშნულებაზე. ისინი უნდა პასუხობდნენ «საყოველთაო ძმობის» საჭიროებებს. მისივე თქმით, გლობალიზაციამ დაგვაახლოვა, მაგრამ ძმებად ვერ გვაქცია.
ფრანცისკე – «ღარიბთა პაპი» – ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული პიროვნებაა დღევანდელ მსოფლიოში. პეტრეს მოსაყდრეობის პირველივე დღეებიდან, იგი განსაკუთრებით მოუწოდებს სამართლიანი სამყაროსთვის სოციალური ტრანსფორმაციისკენ არა მარტო კათოლიკეებს, არამედ კეთილი ნების ყველა ადამიანს. პონტიფექსი კრიტიკით ეკიდება საერთაშორისო კაპიტალიზმის ძალაუფლებას და გაფრთხილებას იძლევა იმის შესახებ, თუ როგორ უთხრის ძირს ეკონომიკური ლიბერალიზმის იდეოლოგია სოციალურ სამართლიანობას და ადამიანის უფლებებს, ძლიერთა ინტერესების სასარგებლოდ. მისი მტკიცებით, საჭიროა ვიქონიოთ პირდაპირი კავშირი ღარიბებსა და გარიყულებთან. პაპმა ფრანცისკემ თავისი მსახურების დასაწყისშივე განაცხადა, რომ სურდა «ეკლესია, რომელიც არის ღარიბი და ღარიბებისთვის». იგი ხაზს უსვამს სოლიდარობის მნიშვნელობას, რომელიც «ღარიბთა საუნჯეა» და აკრიტიკებს ფინანსების ლოგიკას და თანამედროვე ეკონომიკას; მცირეთა შემოსავალი იზრდება, უმრავლესობის შემოსავალი კი – გამუდმებით კლებულობს. შედეგად, გვაქვს უთანასწორობა, რომელიც განსაკუთრებით აისახება ღარიბებზე. როგორც თავის 2013 წლის სამოციქულო მოწოდებაში Evangelii Gaudium («სახარებისეული სიხარული») წერს: «უთანასწორობა სოციალურ სნეულებათა საფუძველია» (პარაგ. 202).
პაპ ფრანცისკეს რწმენით, თანამედროვე ფინანსური კრიზისი წარმოიშვება ადამიანის კრიზისიდან, რომლის შედეგიცაა ეგოისტური იდეალი – «გულგრილობის გლობალიზაცია» (EG, პარაგ. 54). რომის უმაღლესი პონტიფექსი გამუდმებით მოუწოდებს სიღარიბისა და უთანასწორობის «სტრუქტურული მიზეზების» წინააღმდეგ ბრძოლისკენ იმ «რევოლუციური» პროგრამით, რომელიც სახარებიდანაა მიღებული. მისი თქმით, «ჩვენ ვეღარ ვენდობით უხილავ ძალებსა და ბაზრის უხილავ ხელს. სამართლიანობის ზრდა ეკონომიკურ ზრდაზე მეტს მოითხოვს…» (EG, პარაგ. 204). მისი ხშირი მოწოდებები გაჭირვებულთა მიმართ ინტერესის გამოჩენისკენ კრიტიკას და ბრალდებებს იწვევს. მას ხშირად უწოდებენ «მარქსისტს», «კომუნისტს» ან «პაუპერისტს». თუმცა, ასეთმა კრიტიკოსებმა უნდა იცოდნენ, რომ ღარიბთა მიმართ ინტერესი («შეღავათიანი არჩევანი ღარიბებისთვის», როგორც ეკლესიის სოციალური მოძღვრების პრინციპი) არ ნიშნავს კომუნიზმს, არამედ სახარების და, ზოგადად, ადამიანურობის გამოძახილია, რომელიც მჭიდრო კავშირშია ქრისტიანულ გულმოწყალებასთან.
ფრანცისკემ ღარიბები «ქრისტეს ხორცად» მოიხსენია, რის შემდეგაც ბრალი დასდეს პაუპერიზმში. თუმცა, პაპის რეალური ხედვა შემდეგნაირად ჟღერს: «სახარებისეული უწყება ყველასთვისაა, სახარება არ გმობს სიმდიდრეს, არამედ სიმდიდრის კერპად ქცევას, რომელიც ადამიანებს გულგრილად აქცევს ღარიბთა ძახილის მიმართ».
– ფოტო გარეკანზე © CNN
