ფრაგმენტები წიგნიდან: “ათასი პლატო – კაპიტალიზმი და შიზოფრენია”

ინგლისურიდან თარგმნა და კომენტარები დაურთო გიორგი ხარიბეგაშვილმა.

© European.ge

ჟორჟ დიუმეზილმა, ინდო–ევროპული მითოლოგიის საბოლოო ანალიზისას გვიჩვენა, რომ პოლიტიკური სუვერენულობა, ანუ ბატონობა ორთავაა: მეფე–გრძნეული და მღვდელი–მსაჯული. მეფე და ქურუმი, რაჯა და ბრაჰმანი, რომულუსი და ნუმა, ვარუნა და მითრა, დესპოტი და კანონმდებელი, გამრიგე და მოწესე[1]. ეჭვგარეშეა, რომ წევრების მიხედვით, ეს ორი პოლუსი ერთმანეთს უპირისპირდება, როგორც ბნელით და ნათელით მოსილი, როგორც მოძალადე და მშვიდი, სწრაფი და მძიმე–მძიმე, შიშის მომგვრელი და წესიერი, „უღელი“ და „ხელშეკრულება“. მიუხედავად ამისა, მათი დაპირისპირება მაინც ფარდობითია, ისინი წყვილებში მოქმედებენ და თავისთავად სუვერენულ ერთიანობასაც ასე ქმნიან. ისინი სახელმწიფო აპარატის პრინციპულ ელემენტებს წარმოადგენენ, ანაწილებენ ბინარულ ოპოზიციებს და შიდა გარემოს აყალიბებენ. სწორედ ეს ორმაგი არტიკულაციაა, რაც სახელმწიფო აპარატს სტრატად[2] აქცევს.

უნდა აღინიშნოს, რომ ომი სახელმწიფო აპარატში არ შედის; სახელმწიფოს ძალადობა ან თავის განკარგულებაში ჰყავს და ომის არხით არ გადმოიცემა, ანდა ის მეომართა ნაცვლად იყენებს პოლიციელებსა თუ ციხის ზედამხედველებს, რომლებსაც იარაღი არც აქვთ და არც სჭირდებათ, მოქმედებენ მყისიერად, მაგიური მოტაცებით, „შეპყრობებითა“ და „შეკონვებით“, ჩხუბს კი ერიდებიან. სახელმწიფო სხვა შემთხვევებში, არმიის ათვისებასაც ახდენს, მაგრამ ომის სამართლებრივ ინტეგრაციისა და სამხედრო ფუნქციების წესრიგში მოყვანის წინაპირობით. საომარი მანქანა, როგორც ჩანს, არ დაიყვანება სახელმწიფო აპარატზე, მისი სუვერენულობის ფარგლებს[3] სცილდება და მის კანონებზე უწინარესია: ის საიდანღაც მოდის. ინდრა, მეომარი ღმერთი, ვარუნას მითრაზე ნაკლებ როდი უპირისპირდება. ის არც ერთზე დაემცრობა და არც მეორეზე, ისიც მათსავით მესამე წევრს ქმნის და ზუსტად ისევე კრავს კავშირებს, როგორც ხელშეკრულებას არღვევს.

საკმარისი არ არის იმისი მტკიცება, რომ საომარი მანქანა სახელმწიფო აპარატისთვის გარე მოცემულობაა[4]. საომარი მანქანა წმინდა გარეგანულობის ფორმაა, მაშინ როდესაც სახელმწიფო აპარატის შინაგანი მოცემულობის[5] იმ ფორმას შეადგენს, რომელსაც ჩვენ ჩვეულების ძალით, სააზროვნო მოდელად ვიხდით. არის საშიშროება, რომ საომარი მანქანის ეს გარეგანი ძალაუფლება სახელმწიფო აპარატის ერთ–ერთ თავში აგვერიოს. ზოგჯერ ის სახელმწიფოს გრძნეულ ძალადობაში ერევათ, ზოგჯერ კი სახელმწიფო სამხერდო ინსტიტუტებში. რელურად კი, სახელმწიფოს თავისი საკუთარი საომარი მანქანა არ გააჩნია; მას მხოლოდ მისი სამხედრო ინსტიტუტების ფორმით მითვისების ძალა შესწევს.

მართალია, სახელმწიფოს სუვერენულობა ახასიათებს, მაგრამ მისი ეს სუვერენიტეტი მხოლოდ იმაზე სუფევს, რისი ინტერნალიზება ან ლოკალურ დონეზე შეთვისებაც შეუძლია. არამცთუ უნივერსალური სახელმწიფო არ არსებობს, არამედ ის, რაც სახელმწიფოს მიღმაა, არ დაიყვანება „საგარეო პოლიტიკაზე,“ ანუ სახელმწიფოთა შორის ურთიერთობათა მოწყობაზე. ეს გარეთა მხარე ორი მიმართულებით წარმოგვიდგება: უზარმაზარი მსოფლიო მასშტაბის მქონე მანქანითა („მრავლეთნიკური“ კომერციული ორგანიზაციები, ინდუსტრიული კომპლექსები, რელიგიური ფორმაციები და ა.შ.) და სახელმწიფოს ძალაუფლებრივ ორგანოებთან დაპირისპირებული, საკუთარი უფლებებისთვის მებრძოლი ბანდების, მარგინალურების, უმცირესობების ლოკალური მექანიზმების ფორმით.

სახელმწიფოს ფორმა, როგორც შინაგანობის ფორმა, საკუთარი თავის კვლავწარმოების ტენდენციით ხასიათდება. ის მუდამ ცდილობს თვითიგივეობრივი დარჩეს და ყოველთვის საჯარო აღიარებას ეძიებს. მისგან განსხვავებით, საომარი მანქანის გარეგანობის ფორმა იმგვარია, რომ მხოლოდ საკუთარ მეტამორფოზაში არსებობს. ის არსებობს, როგორც ინდუსტრიულ ინოვაციებში, ასევე ტექნოლოგიურ გამოგონებებში, კომერციულ წრეებსა და რელიგიურ ორგანიზაციებში, ყველა იმ ნაკადში, რომლებიც მხოლოდ მეორადად ნებდებიან სახელმწიფო მისაკუთრებას.

მეცნიერების არქიმედესეული კონცეფცია, არსებითად, საომარ მანქანასთანაა შეკრული: მისი problemata, განუყოფელია დახრილი სიბრტყეების, ზღვრის გადაკვეთის, ტურბულენციებისა და დაგეგმილებისაგან და ომის მანქანას წარმოადგენს. როგორც ჩანს, ომის მანქანა იმ აბსტრაქტულ ცოდნაზეა დაგეგმილებული, რომელიც თავისი ფორმით განსხვავდება სახელმწიფო აპარატისაგან. როგორც ჩანს, ნომადური მეცნიერებები ძლიერ განსხვავდებიან სამეფო ანდა საიმპერიო მეცნიერებებისაგან. უფრო მეტიც, ნომადური მეცნიერებები, სახელმწიფო მეცნიერებების მოთხოვნებითა და პირობებით მუდამ შეზღუდული, დათრგუნული ანდა აკრძალული იყვნენ. სახელმწიფო მეცნიერება ნომადურისაგან მხოლოდ იმას ინარჩუნებს, რისი ათვისებაც მას შეუძლია. მაგალითად, აღწერილობითი და გეგმილებითი გეომეტრია სამეფო მეცნიერებამ ანალიზურ გეომეტრიას დაუქვემდებარა. დიდმა სახელმწიფო მათემატიკოსებმა ყველაფერი გააკეთეს საკუთარი სტატუსის გასაუმჯობესებლად, მაგრამ სწორედ ამ პირობებში იყო რომ ყველა დინამიკურ, ნომადურ ცნებას – ქმედითი ცვალებადობას[6], ჰეტეროგენულობას, განუსაზღვრელობას, ზღვრის გადაკვეთას, უწყვეტ ვარიაციას – თავს სამოქალაქო, სტატიკური და რიგითი წესები მოახვიეს. იგივე შეიძლება ვთქვათ ჰიდრავლიკურ მოდელზეც, ვინაიდან ნათელია, რომ სახელმწიფოს მართლაც სჭირდება ჰიდრავლიკური მეცნიერებები, თუმცა კი ძალზედ განსხვავებული ფორმით. მას სჭირდება წყლის ძალა დაუქვემდებაროს წყალსადენის მილებს, კაშხლებს, რაც ტურბულენტურ დინებებს თავიდან ააცილებს, მის მოძრაობას ის ერთი წერტილიდან მეორეზე შეზღუდავს,   დაღარულ–გაზომილი სივრცე კი, სითხეს მყარზე დამოკიდებულს ხდის და დინებას პარალელურ, დაშრევებულ ფენებში მიუშვებს.

ვინაიდან მოდერნული სახელმწიფო საკუთარ თავს „თემის რაციონალურ და გონივრულ ორგანიზაციად“ განსაზღვრავს, ერთადერთი კერძოობითობა, რასაც თემი ინარჩუნებს მისი შიდა გარემოა, (ხალხთა სული), ამავე დროს, თემი თავისი მოწყობით უნივერსალური ჰარმონიისაკენ (აბსოლიტური სული) მიემართება. სახელმწიფო შინაგან აზროვნებას აძლევს ფორმას, ხოლო აზროვნება ამ შინაგანობას უნივერსალურ ფორმას ანიჭებს: „მსოფლიო ორგანიზაციების როლია დააკმაყოფილონ გონივრულ ინდივიდები თავისუფალ სახელმწიფოთა ფარგლებში.“ სახელმწიფო გონების ქმედითი ცვალებადობაა. ე.წ. მოდერნულ ფილოსოფიასა და რაციონალურ სახელმწიფოში, ყველაფერი კანონმდებლისა და სუბიექტის ირგვლივ ტრიალებს. კანონმდებელსა და სუბიექტს შორის არსებული განსხვავება, გარკვეული პირობების დაცვით, სახელმწიფომ უნდა გაანამდვილოს, უნდა ნება დართოს აზროვნებას, რომ მან მათი იდენტობების კონცეპტუალიზება მოახდინოს. საღი აზრი, ყველა ნიჭების ერთობა, Cogito–თი ცენტრში, აბსოლუტიზმამდე მისული სახელმწიფო კონსესუსია.

აზროვნების კლასიკური იმიჯი, დაღარულ მენტალურ სივრცესთან ერთად, უნივერსალურობას ესწრაფვის. ის ორის „უნივერსალიით“ ოპერირებს, მთლიანით, ყოვლის მომცველი ჰორიზონტით, როგორც ყოფიერების საბოლოო საფუძვლით და სუბიექტით, როგორც ყოფიერების ჩვენთვის–ყოფიერებაში გადამყვანი პრინციპით. თავისი უნივერსალური მეთოდის საფარქვეშ, რესპუბლიკასა და იმპერიას შორის მოქცეული, სინამდვილე/ჭეშმარიტების მთელი ვარიაცები თავის ნავსაყუდელს დაღარულ მენტალურ სივრცეში პოულობენ.

ნომადური აზროვნება არც უნივერსალურ მოაზროვნე სუბიექტს ეძმობილება და არც ყოვლისმომცველ ტოტალობას ეყრდნობა. ის განთავსებულია უჰორიზონტო მიდამოში ანუ გლუვ სივრცეში, უდაბნოში, სტეპსა და ზღვაზე. ყოვლისმომცველი ყოფიერების ჰორიზონტში მოქცეული უნივერსალური სუბიექტის ნაცვლად აქ უდაბნოს ტომი შემოდის. რასა არ არის ის, რაც ხელახლა უნდა აღმოვაჩინოთ და არც აღმოსავლეთია ის, რასაც უნდა ვბაძავდეთ: ის მხოლოდ გლუვი სივრცის ნაგებობაში არსებობს, ისევე როგორც რასა ტომის კონსტრუქციაში არსებობს და გლუვ სივრცეს ავსებს. ყოველგვარი აზროვენა ქმედითი ცვალებადობაა, ორმაგი ქმნადობა და არა ატრიბუტი, სუბიექტს რომ მიეწერება და მთლიანს რომ წარმოადგენს.

რამდენადაც საომარი მანქანა სახელმწიფო აპარატის გარეგანულია და განსხვავდება სამხედრო ინსტიტუციებისაგან, შეგვიძლია აქსიომად მივიღოთ, რომ ის მომთაბარეებმა (ნომადებმა) გამოიგონეს.

მომთაბარეთა ტრაექტორია ადამიანებს ანაწილებს ღია, განუსაზღვრელ, უსაზღვრო სივრცეში. ამგვარი განაწილების წესს წარმოადგენდა Nomos–ი. ის ძალზედ განსახვავდება კანონისაგან, რჯულისაგან და უპირისპირდება Polis–ს, სადაც სივრცე გზებით დაღარული, ზღუდეებითა და გალავნებით შემოვლებულია. მისგან განსხვავებით, გლუვი, ნომადური სივრცე მხოლოდ „შტრიხებითაა“ მონიშნული, რომელიც ტრაექტორიის ცვლასთან ერთად იშლება და იცვლება.

მობინადრე მოსახლეობის ურთიერთობა დედამიწასთან სახელმწიფო აპარატითა და კერძო საკუთრებითაა გაშუალებული. მათ მიერ ტერიტორიის დატოვებას (დეტერიტორიალიზაციას), მაგალითად მიგრანტების შემთხვევაში, ისევ ტერიტორიაზე დასახლება (რეტერიტორიალიზაცია) მოსდევს. მომთაბარეები კი არიან, დეტერიტორიალიზებულები par exelence[7]. დედამიწისადმი მათ მიმართებას სწორედ ეს დეტერიტორიალიზიაცია განსაზღვრავს, მათთვის მიწა წყვეტს მიწად ყოფნას და უბრალოდ ნიადაგად, ფეხქვეშ საყრდენად იქცევა.

რელიგიათა წმინდა ადგილები თავის არსით, უკუნით მოსილ Nomos–ს იგერიებენ. რელიგიის აბსოლუტი პრინციპში გარსშემორტყმული ჰორიზონტია და თუ ის ერთ ცალკეულ ადგილას ვლინდება, ამას იმიტომ აკეთებს, რომ გლობალურს მყარი და სტაბილური ცენტრი შეუქმნას. რელიგია გარდაქმნის აბსოლუტს. მომთაბარეებისთვის ლოკალური ადგილი არ არის საზღვრებგანსაზღვრული; აბსოლუტი ცალკეულ ადგილებზე კი არ ვლინდება, არამედ უსაზღვრო ლოკალურობას წარმოადგენს. მომთაბარეებს აქვთ მოხეტიალე „მონოთეიზმი,“ აბსოლუტის შეგრძნებით, რომელიც მხოლოდ ათეისტურია.

მონოთეისტური რელიგიიის ტენდენცია ჩაფიქრებული უნივერსალური, სულიერი სახელმწიფო მთელ დედამიწაზე განავრცოს, გადალახავს სახელმწიფოს იმპერიული სახელმწიფოს იდეალურ საზღვრებსაც კი და უფრო მეტი განუსაზღვრელობის მქონე ზონაში იჭრება, გადის სახელმწიფოს გარეთ, სადაც მუტაციისა და ადაპტირების მეტი შესაძლებლობებია. რელიგიას აქ ომის მანქანის შემადგენელ ელემენტად, ხოლო წმინდა ომს ამ მანქანის მამოძრავებელ ძრავად განვიხილავთ. სახელმწიფო პირის მეფისა დასასულიერო პირის– მღვდლის საპირისპიროდ, ამ მოძრობას წინამძღოლობს წინასწარმეტყველი, რაც რელიგიას საომაქრ მანქანად აქცევს. როგორც კი რელიგია ომის მანქანად გადაეწყობა ის აბსოლიტური დეტერიტორიალიზაციისა და ნომადიზმის უზარმაზარ მუხტს გამოათავისუფლებს. ჯვაროსნული ლაშქრობები მიმართულების ცვლილების განსაცვიფრებელ სერიებს მონიშნავენ. წმინდა მიწისაკენ მტკიცედ აღებული გეზი ხშირად უბრალო მომიზეზებად გვეჩვენება, თუმცა არასწორი იქნებოდა იმისი მტკიცება, რომ ჯვაროსნები ეგოისტურმა ინტერესებმა, კომერციულმა, ეკონომიკურმა და პოლიტიკურმა ფაქტორებმა სწორი გზიდან გადაიყვანეს. საკუთრივ ჯვაროსნობის უკვე იდეა გულისხმობს გეზის ცვალებადობას; რა მომენტდანაც ის რელიგიას ომის მანქანად აქცევს ხსენებულ ფაქტორებს შინაგანად ეუფლება და შესატყვის მომთაბარეობას იწყებს.

გლუვი ანუ ნომადური სივრცე ორ დაღარულ სივრცეთა შორის, ტყესა (თავისი გრავიტაციული შვეულებით) და მიწათმოქმედებას (თავისი ღობეებითა და საყოვლეთაოდ ქცეული მსგავსებებით) შორისაა მოქცეული. მათ „შორის“ ყოფნა კი იმასაც ნიშნავს, რომ ისინი ზღუდავენ გლუვ სივრცეს, ხელს უშლიან მის განვითარებას და რამდენადაც შესაძლებელია მას კომუნიკაციურ როლს მიაწერენ.

სახელმწიფოები აგებულებით ერთნი არიან, მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ განვითარების ერთსა და იმავე გზას გაივლიან ანდა ერთნაირი მოწყობა ექნებათ. აღმოსავლეთში სახელმწიფოს კომპონენტები ერთმანეთთან უფრო მეტად დაუკავშირებლები და ურთიერთგათიშულები არიან, რაც „დესპოტური ფორმაციის“ საჭიროებას აჩენს. აზიასა და აფრიკაში, გამუდმებული ამბოხებები თუ დინასტიათა მონაცვლეობები, ამ ფორმის უცვლელობას ვერაფერს აკლებს. მეორე მხრივ, დასავლეთში, ამ კომპონენტთა ურთიერთგადაჯაჭვულობა შესაძლებელს ხდის, რომ რევოლუციის გზით სახელმწიფოს ფორმა შეიცვალოს. სიმართლეა, რომ რევოლუცია ორაზროვანი ცნებაა, რამდენადაც დასავლეთში ის სახელმწიფოს გარდაქმნას უკავშირდება, აღმოსავლეთში კი სახელმწიფოს მოსპობასა და განადგურებას. აღმოსავლური სახელმწიფო პირდაპირ წინააღმდეგობაში მოდის საომარ მანქანასთან, რაც მომთაბარეთა გამოგონებაა. დასავლეთი კი უფრო მეტად დაცულია თავის დაღარულ სივრცეში, უფრო მეტადაც შეუძლია მის კომპონენტთა შეკავშირება და მომთაბარეებსაც არაპირდაპირი გზებით ეწინააღმდეგება: ან მიგრაციებით კეტავს, ან მათ პოზიციებს ეგუება.

საომარ მანქანასა და რიცხვებს შორის მუდმივი კავშირი იკვეთება. მომთაბარეებისგან მომდინარე ხალხის რიცხვობრივი ორგანიზება სწორედ ჰიქსოსებმა, ამ მომთაბარე დამპყრობლებმა ჩაიტანეს ეგვიპტეში. როგორც ბიბლიის წიგნ რიცხვნშია აღწერილი, კენიტელი ითროს, თავისი მომომთაბარე სიმამრის რჩევით იყო, მოსემ რომ რიცხვობრივი ორგანიზება ეგვიპტიდან გამოსვლისას თავის ხალხზე გამოიყენა და თანაც, ეს საომარი მანქანის აგების წესით გააკეთა. Nomos–ი საფუძველშივე ნუმერაციული და არითმეტიკულია. როცა ბერძნებმა გეომეტრიზმი ინდო–არაბულ არითმეტიზმს შეუპირისპირეს, ნათელი გახდა, რომ ეს უკანასკლელი nomos–ს გულისხმობდა, logos–ისგან განსხვავებით.

დღემდე ჩვენთვის, ადამიანთა ორგანიზების სამი ტიპია ცნობილი: წრფივი, ტერიტორიული და რიცხვობრივი. წრფივი ორგანიზება საშუალებას გვაძლებს, ე.წ. პრიმიტიული საზოგადოებების განსაზღვრება მოვახდინოთ. კლანური ხაზი, არსებითად, ქმედებაში მოყვანილი ასამბლაჟია[8]. ისინი, წინაპრების, ამოცანებისა და გარემოებების მიხედვით იყოფიან, ერთმანეთს ერწყმიან და ცვალებადობენ. მათთვის მიწა არის ის მასალა, რაზედაც კლანური ხაზის დინამიკა აღიბეჭდება. სახელმწიფოების შემთხვევაში დედამიწა იქცევა ობიექტად და კლანურ ხაზთან კომბინაციაში არ მოდის. ადამიანებსა და დედამიწას შორის არსებულ, დეტერიტორიალიზებულ ურთიერთობას საკუთრება წარმოადგენს. ცხადია, თავის მნიშვნელობას აქ წრფეები და რიცხვებიც ინარჩუნებენ, მაგრამ „ტერიტორიულობა“ წამყვან პოზიციაზე გამოდის იმ აზრით, რომ ხაზი იქნება, რიცხვი თუ მიწა, ასტრონომიული სივრცესა და გეომეტრიული ვრცეულობაში აღმოჩნდება ჩანთქმული. არქაული სახელმწიფოს შემთხვევაში ეს სივრცე წარმოდგენილია Imperial spatium–ის სახით, თავისი წვეროთი და დიფერენცირებული სივრცით ფუძით, თავისი სიღრმითა და საფეხურებით; მოდერნული სახელმწიფო კი ივითარებს პოლიტიკურ ვრცეულობას, იმანენტური ცენტრითა და დაყოფადი ჰომოლოგიური ნაწილებით, სიმეტრიული და შექცევადი ურთიერთობებით. სახელმწიფო ტერიტორიული, ანდა დეტერიტორიალიზაციის პრინციპის მატარებელია, რომელიც რიცხვებს მეტრიკულ სიდიდეებს უკავშირებს.

საომარი მანქანა მცირე რაოდენობებით ოპერირებს და აღმრიცხველ რიცხვებს[9] იყენებს. ეს სუბიექტად მოვლენილი რიცხვები სივრცეში რაღაცას ანაწილებენ, მისი დაყოფის ნაცვლად. რიცხვის ამგვარი ავტონომიურობა, აბსტრაქციით კი არ მიიღწევა, არამედ გლუვი სივრცის კონკრეტული ბუნების გამოისობით, რამდენადაც მისი დაკავება გამოთვლების გარეშე წარმოებს. აქ რიცხვი გვევლინება არა დაღარული სივრცის გამოთვლელად ანდა საზომად, არამედ მოძრაობად: გლუვ სივრცეში სწორედ რიცხვები მოძრაობენ. დაღარული სივრცეში მყოფი უძრავი გემოტრიისაგან განსხვავებით, რიცხვი გლუვი სივრცის მოძრავი ოკუპანტია. საომარ მანქანასა და მომთაბარეთა არსებობაში, რიცხვი მეტად აღარაა რიცხვი, ის ციფრად გვევლინება და მისი ძალით ის ქმნის Esprit de corps[10]-ს და იგონებს სტრატეგიებს, შპიონაჟს, საომარ ხერხებს, სანგრებს, დიპლომატიას და მისთანანებს. ციფრული, რითმული, ავტონომიური, მოძრავი აღმრიცხველი რიცხვი მომთაბარული მოწყობის აუცილებელ შედეგს წარმოადგენს.

პირველი არასდროსაა მეორის გარეშე. ამ ორმაგ დეტერიტორიალიზაციაში მეორე უფრო დიდი ძალაუფალია. როცა მოსე თავისი დიდებული შემადგენლობით შევიდა უდაბნოში, – სადაც იგრძნობოდა, რომ მომთაბარეთა გავლენა იაჰვესას აღემატებოდა – მან თითოეული ტომის აღნუსხვა და მათი რიცხვობრივად მოწყობა წამოიწყო; მან ასევე გამოსცა კანონი, რომლის მიხედვითაც, პირმშო იაჰვეს საკუთრება ხდებოდა. ვინაიდან ეს პირმშო ჯერ კიდევ მცირეწლოვანი იყო, მათი როლი გადაეცა ლევიანებს, რომლებიც რიცხვობრივად ერთად აღებულ, ყველა პირმშოზე ნაკლებნი იყვნენ, ამიტომ ზედმეტად დარჩენილი პირმშოები ტომებს გადასახადების მეშვებით უკან უნდა გამოესყიდათ. ომის მანქანას არ შეეძლო ამ ორმაგი სერიის გარეშე ეარსება: საჭირო იყო, რომ რიცხვობრივ შემადგენლობას წრფივი მოწყობაც ჩაენაცვლებინა და სახელმწიფოს ტერიტორიული მოწყობა ჯადოთი შეეკრა. ძალაუფლება საომარ მანქანაში არა სეგმენტებზე და ცენტრებზე, არამედ რიცხვებისათვის დამახასიათებელ შინაგან ბუნებაზეა დამოკიდებული. ამის შედეგია ძალთა დაძაბულობაც ისრაელიანთა ტომებსა და ლევიანებს შორის. ამგვარი დაძაბულობა ომის მანქანისათვის არის შინაგანი მახასიათებელი და „მეთაურის“ ძალაუფლებას განსაკუთრებულ შეზღუდვებს უწესებს.

ომსა და ნადირობას შორის დიდი უფსკრულია. არამცთუ ომი ნადირობიდან არ იღებს დასაბამს, არამედ ნადირობა არც კი უწყობს ხელს საომარი იარაღის განვითარებას. როგორც პაულ ვირილიო ამბობს, ომი მაშინ კი არ ჩნდება როცა ადამიანი მონადირისა და ნადირის ურთიერთობას სხვა ადამიანზე გადაიტანს, არამედ მაშინ, როცა ის მონადირებული ცხოველის ძალას მიიტაცებს და ამით ადამიანებთან სრულიად ახალ, საომარ ურთიერთობებში შედის. „მაშინ როცა ნადირობისას, მონადირის მიზანი ცხოველების სისტემატიური ჟლეტვის მეშვეობით ველური ცხოველურობის შეკავება იყო, მეცხოველე გაწრთვნის საშუალებით ამ ველურობის კონსერვაციას ახდენს, უერთდება მას, მიმართულებას აძლევს და მის აჩქარებას იწვევს“[11]. ცხოველისაგან მეომარი არა ნანადირევი მსხვერპლის, არამედ გამწევი ძალის, ძრავის იდეას ღებულობს[12]. ის ნანადირევის იდეას კი არ აზოგადებს ადამიანებზე, არამედ ამ გამწევი ძალის ათვისებით, ძრავის იდეის აბსტრაგირებას ახდენს. ამიტომ გასაკვირი სულაც არ არის, რომ საომარი მანქანა მეცხოველეობით დაკავებულმა მომთაბარეებმა გამოიგონეს. მშვილდ–ისრებით მოქმედებითა და „ერთხელ და სამუდამოდ“ ძალადობის გამოყენების ნაცვლად, საომარმა მანქანამ, ცხოველების მოშენებასა და გამოწვრთნასთან ერთად, ძალადობის ეკონომიის მთელი სისტემა ააგო.

ამ ძრავს ორი იდეალური მოდელი გააჩნია: შრომა და თავისუფალი ქმედება. შრომა იმიტომაა ძრავი, რომ მას უხდება წინააღმდეგობებთან შეჩეხება და გარემოზე ზემოქმედება, ძალთა დახარჯვის შემდეგ კი კვლავ განახლება. თავისუფალი ქმედება ძრავს იმიტომ წარმოადგენს, რომ ის მოქმედებს მოძრავ სხეულებზე ისე, რომ არ იხარჯება. თუ შრომის შემთხვევაში მისი სისწრაფე რელატიურია, თავისუფალი ქმედებისას ის აბსოლიტურია. შრომის დროს ტოლქმედ ძალთა მიყენების წერტილი გრავიტაციის ძალითაა დაძაბული. თავისუფალ ქმედებაში კი სხეული გრავიტაციას უსხლტება და აბსოლიტურად უწერტილო სივრცეს იკავებს. სამუშაო იარაღი კი არ განსაზღვრავს შრომას, არამედ წინასწარ გულისხმობს მას. ანალოგიურ კანონს ექვემდებარება საომარი იარაღიც. სამუშაო ხელსაწყო თავისი არსით ძალთა წარმოშობასთან, წანაცვლებასთან და ხარჯვასთანაა გადაჯაჭვული, მაშინ როცა საომარი იარაღი დროსა და სივრცეში ძალის მანიფესტაციასა და განხორციელებას უკავშირდება.

ყოველ მოცემულ მომენტში ტექნოლოგიის, მათი ხმარებისა და გავრცელების თავისებურებებს სწორედ მანქანური სექტორი განსაზღვრავს. თავისუფალ ქმედების მოდელი საომარი იარაღს არ მოჰყავს მოქმედებაში, არც შრომის მოდელს ააქტიურებს ხელსაწყო. ამას აკეთებს, საომარი მანქანა, რომელიც იარაღთან ერთად, ხელსაწყოს ფორმალური მიზეზიცაა.

ვინაიდან ხელსაწყოთა განმსაზღვრელი სამუშაო მოდელი სახელმწიფო აპარატს მიეკუთვნება, მათსა და ნიშნებს შორის არსებით კავშირს ვხედავთ. ტექნიკური ელემენტი ხელსაწყოდ იქცევა მაშინ, როცა ტერიტორიისაგან აბსტრაგირდება და მიეყენება დედამიწას, როგორც ობიექტს; ამავე დროს, ნიშანი წყვეტს სხეულზე ჩაწერას და უძრავ, ობიექტივირებულ მატერიაზე იწერება. სამუშაო რომ იყოს, სახელმწიფო აპარატის მხრიდან დამატყვევებელ ქმედებას და მოქმედებების წერის მიერ სემიოტიზაციას უნდა ჰქონდეს ადგილი. სრულიად სხვაგვარადაა საქმე საომარი იარაღების შემთხვევაში, რაც არსებითად საოქრომჭედლო საქმესთანაა დაკავშირებული. ოქრომჭედლობამ უკვე იმდენი ცვლილებები და ადაპტაციები განიცადა, რომ უკვე აღარა გვაქვს ნათელი წარმოდგენა თუ საერთოდ რას წარმოადგენს ის. თუმცა, როგორც კი ყურს მოვკრავთ, რომ მეტალურგია „ბარბაროსული“ და ნომადურია გონებაში რაღაც გვინათდება. უძველეს ოქრომჭედელთა ნაკეთობანი მუდამ მოძრავი საგნის სისწრაფის შტრიხებს გვიჩვენებენ. მათ აბამენ ცხენის აღკაზმულობას, უკეთებენ ქარქაშებს, მეომრის აბჯარს და ისრის ბუნიკებსაც კი. ისინი თავისუფალი ქმედებების წესრიგს მიეკუთვნებიან. აქვე შეგვიძლია დავსძინოთ, რომ არქიტექტურა და სამზარეულო თვალნათლივ სახელმწიფო აპარატს ენათესავება; მაშინ როცა მუსიკასა და წამლებს სხვაგვარი შტრიხები აქვთ, რაც მათი ომის მანქანისათვის მიკუთვნების საფუძველს გვაძლევს.

მატერიის ცხოვრებას, მის ვიტალურ მდგომარეობას შუქს ლითონი და მეტალურგია ჰფენს. მეტალურგია მატერიის დინების ცნობიერებაა. მართალია, ყველაფერი ლითონისა არ არის, მაგრამ ლითონები ყველგან გვხვდებიან და ყოველგვარ მატერიის ნაკადს ატარებენ. ლითონი არც ნივთია და არც ორგანიზმი, ის არის სხეული ორგანოების გარეშე[13]. მეტალურგიისა და ალქიმიის კავშირი ყოველგვარ მატერიაში სხეულებრიობის იმანენტურ ძალასაა დანდობილი.

ხელოსანს მიუყვება მატერიის დინებას და ამ მიყოლით ის მოძრავი, მოხეტიალე ხდება. უფრო მეტიც, ხელოსანი უპირველესი მოხეტიალეა; ის არც მონადირეა, არც მიწათმოქმედი და არც მეცხოველეობას მისდევს. ის არც საბევრელთან მომუშავეა და არც მეთუნე, რომლებიც მხოლოდ მეორადად ეწევიან ხელოსნის საქმიანობას. ის მატერიას მიყვება არა ცხოველურ ანდა მცენარეულ, არამედ მინერალურ ფორმაში. ხელოსანი არც მიწისაა და არც ნიადაგისა, ის მიწისქვეშეთის ბინადარია, რადგანაც მიწისქვეშეთის მატერიის დინებას მიუყვება. რასაკვირველია, მათ მჭიდრო კავშირი აქვთ, როგორც მიწისა და ტყის მკვიდრებთან, ასევე მომთაბარეებთან. მიწიქვეშეთი გლუვი და დაღარული სივრცეების საყრდენ ნიადაგს აერთიანებს. იმპერიის ბატონობის ქვეშ მყოფი გლეხების ხეობებში მაღაროები არ გვხვდება. საჭიროა გადაიარო ხრიოკი მიწები, მიუახლოვდე მთიან ადგილებს და მათზე კონტროლის მოსაპოვებლად მომთაბარეთა წინააღმდეგობა გადალახო. ყოველი მაღარო გლუვ სივრცეებთან კომუნიკაციაში შესული გადასვლის ხაზს[14] წარმოადგენს. მაშინაც კი, როცა იმპერიები (მაგალითად ჩინეთისა და რომის იმპერიები) მაღაროებს აკონტროლებდნენ, ყოველთვის ხდებოდა მათი ფარული ექსპლუატაცია, ადგილი ჰქონდა მემაღაროელთა ალიანსებს, ბარბაროსების თარეშებსა და გლეხთა ამბოხებებს.

როგორც მითოლოგიიდან და ეთნოლოგიიდან ირკვევა, მჭედლებს აბუჩად იგდებდნენ უპირატესად მომთაბარეები, ხოლო მიწის მკვიდრები მეტ–ნაკლებად პატივისცემით ეპყრობოდნენ. ასეა თუ ისეა, მჭედლებთან მუდამ განსხვავებულ დამოკიდებულებას იჩენდენ მკვიდრებიცა და მომთაბარეებიც[15]. ორივე შემთხვევაში ისინი სხვები არიან. მათი საცხოვრისი სივრცე არც გლუვია და არც დაღარული. შეიძლება მათ ჰქონდეთ კარავი ან სახლი, მაგრამ საჭიროებებიდან გამომდინარე მათ მაინც მუდამ გამოქვაბულებში ცხოვრება უწევთ.

კაენის ნიშანი[16] მიწისქვეშეთის ფიზიკური და ქმედუნარიანი ნიშანია; ის ისე გაუვლის დაღარულსა და გლუვ სივრცეებს, რომ არც ერთთან ჩერდება. ეს მეტელურგთა ორმაგი ღალატის მოხეტიალე ნიშანია. იქნებ სწორედ კაენიტელი შემოგვენახა ლითონის მომპოვებელ იმ ხალხთა სახელად, ათა–ბაბადან მოსვენებას რომ არ აძლევდნენ ადამიანებს? პრეისტორიული ევროპას მუდამ კვეთდნენ ანდალუსიის მეგალითური კულტურიდან წამოსული მომთაბარე ხალხები, რომლებიც ცნობილები იყვნენ თავიანთი საბრძოლო ცულებით, ფიალებითა და მუცლიანი ქოთნებით. ეს უცნაური ხალხი გრძელი თავებითა(დოლიკოცეფალია) და მოკლე თავებით(ბრახოცეფალია) მთელს ევრპაში გავრცელდნენ და აირივნენ.[17]

ომი არის ომის მანქანის შედეგი; ის მიიღება ომის მანქანის მიერ სახლმწიფოსა და ქალაქური დასახლების შეჯახების შედეგად. ორივე ომის მანქანის მტერიაა; მიხედავად ამისა, ომი ომის მანქანის მიზანი კი არ არის, არამედ აუცილებელი საშუალებაა მიზნის მისაღწევად. დერიდას მსგავსაც რომ ვთქვათ, ომი, ომის მანქანის „დამატებითობაა[18]“. როცა მოსემ ებრაელები ეგვიპტიდან გამოიყვანა და უდაბნოს მიაშურა, მისი ომის მანქანა ჯერ კიდევ სამართლიანობის მანქანა იყო. მოსე ნაბიჯ–ნაბიჯ აცნობიერებს, რომ ამ მანქანისთვის ომი, აუცილებელ დანამატს წარმოადგენს, ვინაიდან მან ქალაქები და სახელმწიფოები უნდა გადაკვეთოს, მზვერავები გააგზავნოს და ამ დროს საქმე შეიძლება უკიდურესადაც დაიძაბოს. ამ დამატების გამოჩენამდე, მოსე მუდამ მერყეობს და ხალხიც შიშსა ჰყავს ატანილი. ამიტომაც, გამანადგურებელი ომები არა მოსეს, არამედ იესო ნავეს ძეს დაევალება. კანტის ენაზე რომ ვთქვათ, ომისა და ომის მანქანას შორის კავშირი აუცილებელია, მაგრამ „სინთეზური“.

სახელმწიფოს პირველად არ აუტეხია ომი. ომი არ არის ფენომენი, რომელიც თავის უნივერსალურობას ბუნებითობაში პოულობს. ომი არ ყოფილა სახელმწიფოს მიზანი. პირიქით, როგორც ჩანს უძველეს სახელმწიფოებს ომის მანქანა არც კი ჰქონიათ და და სხვა უწყებებს ეყრდნობოდნენ. გონივრული იქნება ვივარაუდოთ, რომ ნომადური, საომარი მანქანის ინტერვენცია ძლევამოსილი არქაული სახელმწიფოების მოსპობის ერთ–ერთ, საიდუმლოებით მოცულ გამომწვევ მიზეზს წარმოადგენს. ის სახელმწიფოები კი რომლებმაც ომის მანქანის ათვისება მოახერხეს, ზნე იცვალეს და ომი საკუთარ ამოცანად აქციეს; ომი სახელმწიფოს მიზნებს დაქვემდებარებაში აღმოჩნდა.

სახელმწიფო აპარატის მიერ ომის მანქანის დატყვევება ორი გზით ხდებოდა: ან მთელ საზოგადოებას მეომრებად აქცევდნენ, ან ომის მანქანას სამოქალაქო საზოგადოების წესების თანახმად აგებდნენ. კერძოდ, ომის მანქანის ათვისება წარმოებდა სამი სახით დერიტორიალიზაციით (მიწების ბოძება), შრომით ან საჯარო სამსახურით (სამრეწველო ინფრასტრუქტურა, ლოჯისტიკა, ციხესიმაგრეების აგება) და გადასახადებით (სამოქალაქო ბეგარა, რასაც მოსახლეობა ჯარის შესანახად იხდის).

თანდათანობით საზღვრებში მოქცეული ომი ტოტალურ ომად იქცა, რაც მჭიდროდაა დაკავშირებული კაპიტალიზმთან. ხდება მუდმივი კაპიტალის ჩადება შეიარაღებაში, მრეწველობასა და ომის ეკონომიაში. ცვალებად კაპიტალს კი პოპულაციის მენტალურ და ფიზიკურ ასპექტებში დებენ[19]. ტოტალური ომი, მხოლოდ გამანადგურებელი ომი როდია, განადგურების სამიზნე აქ არის არა მარტო მტრის ჯარი, არამედ მტერი სახელმწიფო, მთელი თავისი პოპულაციითა და ეკონომიკით. როგორც ნეფი გვიჩვენებს „შეზღუდული ომების“ პერიოდში(1640–1740) წარმოიშვა კაპიტალის აკუმულირების, კონცენტრირებისა და ინვესტირების ფენომენი, რამაც მოგვიანებით „ტოტალური ომი“ განსაზღვრა[20]. მსოფლიო ომის მანქანა, რასაც სახელმწიფოები „უშვებენ“ ორი ერთმანეთის მომდევნო ფორმით ვლინდება: აქედან პირველი ფაშიზმია, რომელიც ომს ისეთ შეუზღუდავ მოძრაობად აქცევს, რომელსაც ომი თვითმიზნად გაუხდია. მიუხედავად ამისა, ფაშიზმი მაინც მხოლოდ მისი მომდევნო ფორმის, პოსტფაშიზმის უხეში ესკიზია. ამ ფორმაში ომის მანქანა თავის ობიექტად მშვიდობას ირჩევს, ეს ტერორისა და სიკვდილს გადარჩენილთა მშვიდობაა. ომის მანქანა გლუვ სივრცეს ისე უცვლის ფორმას, რომ პრეტენზიას აცხადებს მთელი დედამიწის გაკონტროლებაზე. სახელმწიფოები უკვე ამ საომარ მანქანას მორგებულ საგნებსა და საშუალებებს წარმოადგენენ მხოლოდ. კლაუზევიცის ფორმულა, რომ „ომი არის პოლიტიკის გაგრძელება სხვა საშუალებებით“, შებრუნებულ სახეს იღებს; ამჯერად თავად პოლიტიკა ხდება ომის სხვა საშუალებებით გაგრძელება.

 

7000 წელი ჩვენს ერამდე: დატყვევების აპარატი

სახელმწიფო აპარატს სული საკვირველი რითმით აქვს შთაბერილი, რაც უპირველეს ყოვლისა უღლის დამდგმელი ღმერთების ანდა გრძნეული იმპერატორების, იმ ცალთვალა კაცების დიდ საიდუმლოებას წარმოადგენს, რომლებიც შორი მანძილიდან დარჩენილი ერთი თვალით   დამატყვევებელ და კვანძთა შემკვრელ ნიშნებს აფრქვევენ. მეორე მხარეს დგას ცალხელა კაცი, მსაჯული–მეფე, რომელსაც ტექნოლოგიისა და სიმართლის, კანონისა და საჭრეთელის სტიქიონად შერჩენილი ხელი აქვს აღმართული. სახელმწიფო მოღვაწეთა მონაცვლეობა ყოველთვის ძიებაა ცალთვალა და ცალხელა კაცისა – ჰორაციუს კოკლესი და მუციუს სცევოლასი. აქ იმის თქმა როდი გვინდა, რომ ერთს აღნიშვნის, მეორეს კი ამოტვიფვრის ექსკლუზიური უფლება ჰქონდეს. ფართომასშტაბიან სამუშოებს უკვე იმპერატორიც ბატონობს, ნიშანთა მთელ რეჟიმების გარდაქმნას კი საკუთარ თავზე ბრძენი–მეფე იღებს. აქ ის მნიშვნელობს, რომ ნიშან–ხელსაწყოთა კომბინაცია პოლიტიკური სუვერენულობის სხვადასხვა შტრიხებს ანდა სახელმწიფოს შემავსებლებს ქმნის.

სახელმწიფო მოღვაწის ეს ორი ფიგურა, ომის დროს, რასაკვირველია ერთმანეთშია არეული. თუმც კი გრძნეული იმპერატორი საბრძოლველად უშვებს მეომრებს, მას რომ არ ეკუთვნიან და მხოლოდ ტყვედ აყვანის გზით აყენებს თავის სამსახურში; კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ისაა, რომ როცა ის ბრძოლის ველზე ჩნდება, იარაღის გამოყენებას არ ჩქარობს, მეომრებს უმალ ბადეს ესვრის, მისი ერთი თვალი კი მათ კატატონიურად აქვავებს, „უბრძოლველად ბოჭავს,“ ომის მანქანას ჯადოს უკეთებს (სახელმწიფოს მიერ დატყვევება არ უნდა აგვერიოს ომის დროს ტყვედ აყვანაში). მეორე პოლუსზე მდგარი, ომის დიდებულ ორგანიზატორი მეფე–მსაჯული კი გამოსცემს კანონებს, ხლართავს გეგმებს, მათ საფუძვლად აქცევს, დისციპლინას უწესებს და პოლიტკურ მიზნებს უქვემდებარებს. ის ომის მანქანას სამხედრო ინსტიტუტად აქცევს, სახელმწიფო აპარატის გულისათვის ომის მანქანას ითვისებს. ნაჩქარევად ნურაფერს ვიტყვით ლმობიერებასა და ჰუმანურობაზე: პირიქით, შესაძლოა ეს სწორედ ის მომენტია, როცა საომარი მანქანა თავის ერთადერთ საგნად ომს იხდის. ძალადობას ყველგან ვაწყდებით, თუმც კი ის სხვადასხვა რეჟიმებისა და ეკონომიების ქვეშაა მოქცეული.

მეფე–მსაჯულთან მოკავშირეობასა და ხელშეკრულების დადებას მეომარი ყოველთვის ისევე აპროტეტებს, როგორც გრძნეული იმპერატორის მიერ უღლის დამძიმებას. ის ორმაგად გამცემია, თანაბრად მოღალატეცაა და უღლის გადამგდებიც. სახელმწიფოს ნიშან–ხელსაწყოებს მეომარი თავისი იარაღითა და ძვირფასეულობით უპირისპირდება. აბა, ვინ იტყვის მათგან რომელია უკეთესი? მართლაც და ომი კიდეც კლავს და კიდეც საზარლად ასახიჩრებს. ეს კი განსაკუთრებით მაშინაა მართალი, როცა სახელმწიფო ომის ათვისებას ახდენს. უპირველეს ყოვლისა, სწორედ სახელმწიფო აპარატი კლავს და ასახიჩრებს. მას იმთავითვე სჭირდება ეს და უნდა, რომ ადამიანები ზომბებად და კუტებად იბადებოდნენ. მითები ზომბების, მოსიარულე მკვდრების შესახებ შრომასთან დაკავშირებული მითია და არა საომარი.[21] დასახიჩრება მარტო ომის შედეგი კი არ არის, არამედ სახელმწიფო აპარატისა და შრომის ორგანიზების პირობასა და წანამძღვრებსაც წარმოადგენს. სახელმწიფო აპარატს თავის ძირშიაცა და კენწეროშიაც წინასწარვე უნარშეზღუდული, დაბადებიდან დავრდომილი და ამპუტირებული, ცალთვალები და ცალხელები ესაჭიროება.

საომარი მანქანა პოლიტიკური სუვერენულობის ამ ორ პოლუსს „შორისაა“ მოქცეული და ერთი პოლუსიდან მეორეზე გადასვლას უზრუნველყოფს. სახელმწიფოს მიერ დატყვევება იმიტომ უკავშირდება „გრძნეულებას“, რომ ამგვარი მოტაცება ყოველთვის წინასწარნაგულისხმები და არსებითი მახასიათებელია. ომი მაშინ აწარმოებს სახელმწიფოს, როცა ამ ორი პოლუსიდან ერთი მაინც უკვე არსებობს. კერძო საკუთრება წინ უსწრებს სახელმწიფო საჯარო საკუთრებას, ფული – გადასახადების აკრეფას. იქამდე მივდივართ, რომ სახელმწიფოს იდეა უკვე სრულიად ჩამოყალიბებული ფორმითა და ერთი დარტყმით, განუპირობებელი Urstaat[22]–ის სახით გვევლინება[23].

პოლიტიკური სუვერენულობის ერთ პოლუსს ჩვენ იმპერიულს ან დესპოტურს ვუწოდებთ, რაც მარქსისეული აზიური ფორმაციის შესატყვისია. არქეოლოგები მას ყველგან პოულობენ, სახელმწიფოებისა და ყოველგვარი სისტემების ჰოროზონტზე – მარტო აზიაში კი არა, არამედ აფრიკაში, ამერიკაში, საბერძნეთსა და რომშიც. უხსოვარ დროინდელი Urstaat ადრე ქვის ხანით თარიღდება და შესაძლოა უფრო ძველიც კი იყოს. მივყვეთ მარქსისეულ აღწერას: სახელმწიფო აპარატი დაეფუძნა იმ პრიმიტიულ სამიწათმოქმედო თემურ მეურნეობებს, რომლებსაც საკუთარი წრფივი–ტერიტორიული კოდები უკვე გააჩნდათ; თუმცა ეს აპარატი მათ გადამეტებულ კოდირებას იწყებს, მათ იმპერატორის, ერთადერთი და ტრანსცენდენტური საჯარო მესაკუთრის დესპოტურ ძალაუფლებას უქვემდებარებს. ის არის მარაგების უფროსიც, ფართო–მასშტაბიან სამუშაოთა ორგანიზატორიც და ბიუროკრატიის წყაროც. ასეთია უღლის პარადიგმა, ასეთია სახელმწიფოს ნიშანთა რეჟიმი, აღმნიშვნელი და კოდების ჭარბად მიმნიჭებელი. ეს არის მანქანური დამონების სისტემა, მამფორდის ტერმინი რომ ვიხმაროთ, „მეგამანქანა“. ამ მოდელის წინაშე სხვა სახელმწიფოები გონჯებს გვანან. იმპერატორ–დესპოტი არც მეფეა და არც ტირანი: ეს უკანასკნელები მხოლოდ კერძო საკუთრების ფუნქციებად გვევლინებიან, მისი წარმოშობის დღიდან. საიმპერიო რეჟიმში კი ყველაფერი საჯაროა: მიწაზე საერთო საკუთრებაა და შესაბამისად ვინმე იმდენადაა მესაკუთრე, რამდენადაც თემის წევრია. ფუნქციონერები შესაძლოა მიწასაც ფლობდნენ, მაგრამ ესეც მაინც მათ მიერ დაკავებულ პოზიციასთან თანაარსებობს. ფულიც შეიძლება არსებობდეს, განსაკუთრებით კი გადასახადების სახით, მაგრამ მას ვერ იყენებენ ყიდვა–გაყიდვისთვის, ვინაიდან არ არსებობს მიწა, რომელსაც საქონლის სახით გაასხვისებენ. ეს არის Nexum-ის, უღლის კავშირი: რაღაცეების გასხვისება და გაცემა კი ხდება, მაგრამ კერძო მისაკუთრებას აქ არაა აქვს ადგილი. მიღებული კომპენსაცია კი არა მოგების, არამედ რენტის, ქირის სახით გვევლინება[24].

მარქსი არქაულ სახელმწიფოებს განსაზღვრულ „წარმოების წესს“ უკავშირებს. მიუხედავად ამისა, ამ ახალი ქვის ხანის სახელმწიფოების წარმოშობის საკითხი, უფრო ადრეულ პერიოდისკენ, ძველი ქვის ხანისკენ გვეწევა. ანატოლიაში, ჩათალ ჰიუიუქი შესაძლებელს ხდის განცალკევებით მდგარ ძლიერ იმპერიულ პარადიგმას: სწორედ დაუმუშავებელი მარცვლეულის მარაგები და მეტ–ნაკლებად მოთვინიერებული ცხოველები ხდიან შესაძლებელს შეჯვარებასა და სელექციას, საიდანაც მიწათმოქმედება და მცირე მასშტაბებიანი მეჯოგეობა იწყება. აქედან ცხადი ხდება, რომ აქ მარაგი კი არ უსწრებს წინ ნამეტს, ანდა სახელმწიფო წინასწარ კი არ გულისხმობს დაწინაურებულ მიწათმოქმედ თემებს და საწარმოო ძალების განვითარებას, არამედ სახელმწიფოს დამყარება ხდება პირდაპირ მონადირე–შემგროვებლების მიდამოში. სწორედ სახელმწიფოა ის, ვინც მიწათმოქმედებას, მეჯოგეობასა და მეტალურგიას ქმნის. სოფელი თანდათანობით კი არ ქმნის ქალაქურ დასახლებას, არამედ ქალაქური დასახლება ქმნის სოფელს. სახელმწიფოს წარმოშობას კი არ უსწრებს წინ წარმოების წესი, არამედ სახელმწიფო აქცევს წარმოებას „წესად“.

ევოლუციონისტური ჩარჩოს შერყევას შეეცადა პიერ კლასტრი შემდეგი ორი თეზისის მეშვეობით: 1) საზოგადოებები რომლებსაც ჩვენ პრიმიტიულს ვუწოდებთ, არ არიან ისეთი საზოგადოებები, რომლებაც ვერ მიაღწიეს იმ საფეხურს, სახელმწიფო რომ შეექმნათ. ისინი სახელმწიფოს მოწინააღმდეგე საზოგადოებები არიან, რომლებიც ქმნიან იმგვარ მექანიზმებს, რომ შეუძლებელი იყოს მათი სახელმწიფოდ კრისტალიზაცია 2) სახელმწიფოს წარმოშობა არის გარღვევა და არ არის რაიმეზე დაყვანადი. სახელმწიფოები იყვნენ ყველგან და ყოველთვის.[25] წერის გაჩენა გულისხმობდა არამარტო სახელმწიფოს, არამედ ენისა და მეტყველების არსებობასაც. მეტყველი თემები და ენები ხალხთა ჩაკეტილ ჯგუფებს კი არ განსაზღვრავენ, რომლებიც ერთმანეთს ამით უგებენ არამედ იმ იმ ჯგუფებს შორის ურთიერთობებს, რომლებსაც ერთმანეთისა არაფერი ესმით. ენა თარგმნისთვისაა შექმნილი და არა კომუნიკაციისათვის.

მომთაბარეები მიწათმოქმედებს წინ კი არ უსწრებენ, არამედ წარმოადგენენ მოძრაობას და ზეგავლენას ახდენენ მიწათმოქმედებზე, ისევე როგორც მიწათმოქმედება არის მომთაბარეთა მიწაზე გამაჩერებელი[26]. ამასთან დაკავშირებით გრიაზნოვმა გვიჩვენა, რომ ყველაზე უძველეს მომთაბარეებს ის პოპულოაციები ქმნიან, რომლებმაც მიატოვეს თავიანთი ნახევრადურბანული ბინადრული ცხოვრება ან პრიმიტიული ხეტიალი და მომთაბარეობა მოიწადინეს.[27] მაშინაც კი, როცა სახელმწიფო აპარატი ომის მანქანის ათვისებას ახერხებს ეს არა ევოლუციის, არამედ გადასვლის, გადაყვანის ფენომენია. პრიმიტიულებიცა და მომთაბარეებიც არსებობენ მხოლოდ ქმედით ცვალებადობასა და ინტერაქციაში. ქმნადობათა ამ თანაარსებობას ყოველგვარი ისტორია მონაცვლეობად თარგმნის. კოლექტივები შეიძლება შედგებოდნენ ტრანს–ადამიანების, ნახევრად მკვიდრების, მკვიდრების ანდა მომთაბარეებისაგან ისე, რომ არ წარმოადგენდნენ სახელმწიფოსთვის მოსამზადებელ საფეხურებს.

მას შემდეგ რაც ახალი ქვის ხანის (და იქნებ ძველი ქვის ხანისაც კი) სახელმწიფო გამოჩნდა, is უკურეაქციას აძლევდა მის გარემომომცველი სამყაროში მცხოვრებ მონადირე–შემგროვებლებზე; თავს ახვევდა მიწათმოქმედებას, მეჯოგეობას, შრომის დანაწილებას და ა.შ. სახელმწიფო მაშინაც კი მოქმედებდა, სანამ გამოჩნდებოდა, როგორც ამ პრიმიტიულ საზოგადოებათა ზღვარის სახით, რის აცილებასაც ისინი ცდილობდნენ. ამ საზოგადოებს ერთსა და იმავე დროს სახელმწიფოსკენ მიმართული ვექტორიც ჰქონდათ და მისი თავიდან აცილების მექანიზმებიც. სახელმწიფო აქ გამოდის არა როგორც ევოლუციის საფეხური, არამედ როგორც ზღურბლი, რომელიც მუდამ თანაარსებობს. აქვე ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ კონსისტენციის ორი ზღურბლი: სახელმწიფო და ქალაქური დასახლება, რომლებიც, მართალია, ერთმანეთს ავსებენ, მაგრამ ერთი და იგივე რამ არ არიან. „ურბანული რევოლუცია“ და „ნეოლითური რევოლუცია“ ერთმანეთს შეიძლება ემთხვევიან, მაგრამ არ ერწყმიან. ცენტრალური ძალაუფლება ორივე შემთხვევაში გვაქვს, მაგრამ ერთსა და იმავე სახეს არ იღებს. გარკვეული ავტორები ერთმანეთისაგან განასხვავებენ სასახლის(ან საიმპერიო) და ურბანულ სისტემებს. ერთ შემთხვევაში ქალაქური დასახლება სასახლის (ან ტაძრის) ამონაყარს წარმოადგენს, მეორე შემთხვევაში კი სასახლე, ტაძარი თვითონ არის ქალაქური დასახლებების შედედება. ერთ შემთხვევაში, ის გამოდის როგორც დედაქალაქი, მეორე შემთხვევაში როგორც – მეტროპოლისი. ეგვიპტე საქმეს იმპერიული გზის დადასტურებაა, შუმერი – ქალაქურის.

ქალაქური დასახლება მხოლოდ წრებრუნვის ფუნქციით არსებობს და განსაზღვრულია შესასვლელებითა და გასასვლელებით. ის ააქტიურებს მატერიის დინებას და მას განსაკუთრებულ ადგილებში, ჰორიზონტალურ წრფეთა პარალელურად ატარებს. ის ტრანსკონსისტენციური, ქსელური ფენომენია, ვინაიდან ის თავისი პრინციპიდან გამომდინარე სხვა ქალაქურ დასახლებებთანაა კონტაქტში. ის წარმოადგენს დეტერიტორიალიზაციის ზღურბლს, ვინაიდან ნებისმიერი მასალა საკმარისად დეტერიტორიალიზებული უნდა იყოს მასში რომ შეაღწიოს, პოლარიზაციას რომ დაყვეს და ურბანულ ორომტრიალს ფეხი აუწყოს. მაქსიმალურ დეტერიტორიალიზაციას ავლენენ ის სავაჭრო და საზღვაო ქალაქები, რომლებიც მოწყვეტილები არიან ქალაქგარეთა მხარეებს (ათენი, კართაგენი, ვენეცია). თითოეული მათგანი ქმნის ცენტრალურ ძალაუფლებას, თუმცა ეს პოლარიზაციის, შუა ადგილის ან იძულებითი კოორდინაციის ძალაუფლებაა. სწორედ ამიტომაა, რომ ამ ტიპის ძალაუფლებას ეგალიტარული პრეტენზიები იმისდა მიუხედავად აქვს, თუ რა ფორმებს იღებს: ტირანულს, დემოკრატიულს, ოლიგარქიულსა თუ არისტოკრატიულს. მაგისტრატის იდეაც ქალაქურ ძალაუფლებას ებადება, რაც ძალზედ განსხვავდება სახელმწიფოს ფუნქციონერისაგან.

სახელმწიფო კი ინტრაკონსისტენციის ფენომენია, მას რეზონანსში მოჰყავს წერტილები (გეოგრაფიული, ლინგვისტური, ეთნიკური, მორალური, ტექნოლოგიური). ის აყალიბებს ვერტიკალურ, იერარქიზებულ ფენებს, აკონტროლებს, ანელებს და ჭრის ელემენტთა შორის კავშირებს. ძალაუფლების ცენტრი მოქცეულია არა შუაში, არამედ წვეროში, ვინაიდან მხოლოდ აქედან შეუძლია იმის შემოკრება, რაც დაქვემდებარების გზით დაცალკევა. ცხადია სახელმწიფოთა სიმრავლეც არსებობს, მაგრამ ისინი ერთმანეთისაგან გამოყოფილნი არიან, მაშინ როცა ქალაქური დასახლებები განუყოფელი არიან მათივე ჰორიზონტალური ქსელისაგან. ყოველი სახელმწიფო წარმოადგენს გლობალურ (არა ლოკალურ) ინტეგრაცის, რეზონანსულ (არა სიხშირულ) სიჭარბეს და ტერიტორიის (არა მიდამოს პოლარიზაციის) ფენებად დაყოფის ოპერაციას.

საბოლოოდ, სახელმწიფოს ფორმის მეშვეობით (და არა ქალაქური ფორმით) ტრიუმფით შემოვიდა კაპიტალიზმი. ეს მაშინ მოხდა, როცა დასავლური სახელმწიფოები აქსიომატურ[28], დეკოდირებული ნაკადის განამდვილების მოდელებად იქცნენ. როგორც ბროდელი ამბობს, „ყოველთვის ორი მორბენალი იყო, ქალაქი და სახელმწიფო“ – დეტერიტორიალიზაციის ორი ფორმა და ორი სიჩქარე – „გამარჯვება, ჩვეულებრივ, სახელმწიფოებს რჩებოდათ… მათ მოახერხეს და წინ მოჯირითე ქალაქებს დაეწივნენ“[29].

სოციალურ ფორმაციებს ჩვენ მანქანური პროცესებით განვსაზღვრავთ და არა წარმოების წესით (ეს წესებიც აღნიშნულ პროცესებზე არიან დამოკიდებულნი). ამდენად, პრიმიტიული საზოგადოებები პრევენციის მექანიზმებით განისზღვრებიან; სახელმწიფო საზოგადოებები – დაპყრობის აპარატით, ურბანული საზოგადოებები – პოლარიზაციის ინსტრუმენტებით; მომთაბარე საზოგადოებები – საომარი მანქანით და ბოლოს, საერთაშორისო ორგანიზაციები – გარემომცველი ჰეტეროგენული სოციალური ფორმაციებით. ყველა ეს პროცესები თანაარსებობის ცვლადები არიან და ამიტომაც სოციალური ტოპოლოგიის საგანს შეადგენენ. დიდი კომერციული ფორმაციები ქალაქების გარდა მოიცავდნენ პრიმიტიულ, იმპერიულ და ნომადურ სეგმენტებსაც. სამირ ამინი სრულიად სწორს ამბობს, რომ საერთაშორისო ურთიერთობებისთვის ეკონომიკური თეორიის გამოძებნა შეუძლებელია, ვინაიდან ისინი სრულიად ჰეტეროგენულ ფორმაციებში ჯდებიან.[30]

არქაული სახელმწიფოების მხრიდან განხორციელებული გადამეტებული კოდირება[31] შესაძლებელს ხდის ახალი ნაკადების წარმოქმნას, ზრდასა და მისი კლანჭებიდან დასხლტომას. ბიუროკრატიისაგან თავდაძვრენილი თავისუფალი შრომის გარეშე(განსაკუთრებით, მაღაროებსა და მეტალურგიაში) სახელმწიფო ვერ შექმნიდა ფართო მასშტაბიან სამუშაოებს. ის ვერც გადასახადების აკრეფის მონეტარულ ფორმას ჩამოაყალიბებდა, მისგან ფულის ნაკადის ფარული დენის სხვა ძალებისთვის კვების მიწოდების (განსაკუთრებით კომერციიისა და ბანკების) გარეშე. უწინარეს ყოვლისა კი, საჯარო საკუთრების სისტემას ის ვერ შექმნიდა, მის გვერდით კერძო მისაკუთრების შემთხვევებს რომ არ ემატა. ასეთი კერძო საკუთრება არქაული სისტემიდან კი არაა გამოსული არამედ მის კიდეებზეა აგებული და გადამეტებული კოდირების ბადიდან გამოსხლტომილი. გადამეტებული კოდირების იმპერიიდან თავდაღწეულ და გარიყულ ადამიანებად თეკეი გააზატებულ მონებს მიიჩნევს. სწორედ ისინი არიან ვისაც არ მოპოვებათ რაიმე ადგილი და კერძო საკუთრების პირველ მარცვლებსაც ისინი თესავენ, ავითარებენ ვაჭრობას მეტალურგიასთან ერთად და პირველი კერძო მონათმფლობელებიც ხდებიან.[32] მარქსსა და ენგელსს უკვე აღნიშნული ჰქონდათ, რომ უფლება „საკუთრების ager publicus-ის გარეთ გატანის უფლება მხოლოდ რომაელ პლებეებს (რომლებიც ნაწილობრივ გათავისუფლებულებისგან შედგებოდნენ) ჰქონდათ[33]. პლებეები გახდნენ მიწის, სავაჭრო და სამრეწველო დოვლათის კერძო მესაკუთრეები, ვინაიდან სწორედ ისინი იყვნენ „ყოველგვარ საჯარო უფლებას მოკლებულები[34]“

აქ ჩვენს ყურადღებას გააზატებული მონის შემთხვევა კი არ იპყრობს, არამედ გარეშე პირის, აუტსაიდერის ფიგურა. აქ ის მნიშვნელობს, გადამეტებული კოდირების აპარატი ისეთ ნაკადებს ადიდებს, რომლებიც თავისი ბუნებით დეკოდირებულები არიან. ფულის, შრომის[35] და საკუთრების ნაკადები აპარატს მარტო სოციალურად კი არ ეთანადებიან, არამედ გეოგრაფიულადაც. გორდონ ჩაილდის არქეოლოგიური თეზისის მიხედვით, არქაული იმპერიული სახელმწიფო სამიწათმოქმედო ნამატის დამარაგებას გულისხმობს, რითაც დახელოვნებულ ვაჭართა და მელითონეთა კორპუსს ინახავდნენ. ნამეტი, როგორც გადამეტებული კოდირების შესაბამისი შინაარსი, მარტო კი არ უნდა დაიმარაგონ, არამედ უნდა შთანთქან, მოიხმარონ და რეალიზაცია გაუკეთონ კიდეც. ეჭვგარეშეა, რომ ნამეტის შთანთქმის ეკონომიკური მოთხოვნა, იმპერიული სახელმწიფოს მიერ საომარი მანქანის ათვისების პრინციპულ ასპექტს წარმოადგენს: სამხედრო ინსტიტუტი იმთავითვე ნამეტის შეწოვის ეფექტურ საშუალებას წარმოადგენდა. და თუ მაინც ვივარაუდებთ, რომ ბიუროკრატიული და სამხედრო ინსტიტუტები ამისთვის არ კმაროდა, მაშინ გზა ეხსნებათ არამიწათმოქმედ, დახელოვნებულ ხელოსნების კორპუსს, რომელთა შრომაც გააძლიერებდა მიწათმოქმედების ერთ ადგილას დამაგრებას. ყველა ეს პირობა სწორედ აფრო–აზიასა და აღმოსავლეთში შესრულდა და ამდენად სახელმწიფო აპარატიც იქნა გამოგონებული: როგორც ახლო აღმოსავლეთში, ეგვიპტესა და შუამდინარეთში, ასევე ინდის ხეობასა და შორეულ აღმოსავლეთშიც. მაგრამ, საკითხის ასეთ აღმოსავლურ ან იმპერიულ „გადაჭრას“ მომავალი ჩიხში შესვლას უქადდა: სახელმწიფო გადამეტებული კოდირება ლითონის ჩამომსხმელებს, ხელოსნებსა და ვაჭრებს, მძიმე ბორკილებს ადებს, ძლიერი ბიუროკრატიული კონტროლის ქვეშ ამყოფებს, საგარეო ვაჭრობაზე მონოპოლიას აწესებს და მმართველი კლასის სამსახურში აყენებს, ასე რომ გლეხები მცირე სარგებელს თუ ხედავენ სახელმწიფო ინოვაციებიდან. მართალია სახელმწიფო ყველგან ვრცელდება, მათ შორის ეგეოსის ზღვის სამყაროშიც, მაგრამ აქ განსხვავებული პირობები ხვდება. მინოსი და მიკენი უფრო კარიკატურული გამოსახულებები არიან იმპერიისა, მიკენელი აგამენონი არც ჩინეთის იმპერატორია და არც ეგვიპტის ფარაონი; ამიტომაც შეუძლიათ ეგვიპტელებს ბერძნებს რომ უთხრან: „თქვენ მუდამ ბავშვებივით იქნებით…“ ეგეოსის ზღვის ხალხები საკმაოდ უხეირონი იყვნენ საიმისოდ, რომ ნამეტი თავიანთვის დაემარაგებინათ, თუმცა არც ისე შორს ყოფილან აღმოსავლეთისგან, მათი ბაზარი რომ უგულებელყოთ. უფრო მეტიც, მათ ვაჭრებს აღმოსავლურმა გადამეტებულმა კოდირებამ შორს მიმავალი ფუნქციები მიანიჭა; დასავლეთში ხელოსნობისა და ვაჭრობის არსებობა არ ყოფილა პირდაპირ დამოკიდებული ლოკალური სახელმწიფო აპარატის მიერ ნამეტის აკუმულირებაზე: მაშინაც კი როცა გლეხობა უფრო მეტ ჩაგვრას განიცდიდა, ვიდრე აღმოსავლეთში, დასავლელი ხელოსნები და ვაჭრები უფრო თავისუფალი სტატუსითა და ფართო ბაზრით სარგებლობდნენ. უფრო თავისუფალი, ნარგვაროვანი და სტაბილური პირობების საძიებლად აღმოსავლეთიდან ბევრი ვაჭარი და ლითონის ჩამომსხმელი დაიძრა ეგეოსის ზღვის სამყაროში გადმოსასვლელად. მოკლედ რომ ვთქვათ, აღმოსავლეთში გადამეტებულად კოდირებული ნაკადები ევროპაში დეკოდირებას ესწრაფოდნენ. კოდის ზედმეტი ღირებულება (გადამეტებული კოდირება) ნაკადის ზედმეტ ღირებულებად იქცეოდა. იმავე პრობლემის დასავლური გადაჭრის გზა პირველს (აღმოსავლურს) დაემყნო და ჩიხიდან გამოიყვანა. როგორც ჩაილდი ამბობს, დასავლური სახელმწიფოების თავიდანვე ზებუნებრივ ეკონომიკურ სისტემაში იყვნენ ჩაძირულები; ნაცვლად იმისა, რომ ეკონომიკური სისტემა საკუთარივე ბადეში მოექციათ, ისინი მასში ბანაობდნენ.[36]

საკუთრების ობიექტურ ბუნებას საჯარო სფეროს ნაცვლად, კერძო მისაკუთრების საზიარო საშუალებები ქმნიან. უღელი პიროვნული ხდება[37]; პიროვნულ–დამოკიდებულებითი ურთიერთობები, როგორც მესაკუთრეთა შორის (ხელშეკრულება) ასევე საკუთრებაში მყოფსა და მესაკუთრეს შორის (შეთანხმება) ან თემური ურთიერთობების პარალელურად მიმდინარეობს ან ანაცვლებს მას. კანონი, თავიდან ბოლომდე მუტაციას განიცდის, ხდება სუბიექტური, დამაკავშირებელი და „თემატური“ კანონი; სახელმწიფო აპარატი ახალი ამოცანების წინაშე დგება: მან დეკოდირებული ნაკადების შეკავშირებას უფრო უნდა გაუწიოს ორგანიზება, ვიდრე უკვე კოდირებული ნაკადების გადამეტებული კოდირება. ამით ნიშანთა რეჟიმი იცვლება: საიმპერიო „აღმნიშვნელის“ მოქმედების სუბიექტივაციის პროცესით გადაფარვა ხდება. დამონების მანქანა თანდათანობით დაქვემდებარების მანქანით იცვლება. შედარებით ერთგვაროვანი იმპერიული პოლუსისაგან განსხვავებით, ეს მეორე პოლუსი სრულიად მრვალფეროვანი ფორმებით წარმოგვიდგება. აღმოსავლეთისა თუ დასავლეთის განვითარებულ იმპერიებში პრივატულის ეს ახალი საჯარო სფერო პირველად განვითარდა ისეთი ინსტიტუტების მეშვეობით, როგორიც იყო Consilium და fiscus რომის იმპერიაში (მათი მეშვეობით იყო, რომ გააზატებულმა მონებმა პოლიტკური ძალაუფლება მიიღეს)[38]. პიროვნულ ურთიერთობათა მდიდარ სამეფოში ყველაზე მნიშვნელოვანი ამ ურთიერთობათა მდგრადობა და ის შესაბამისობაა, რაც არსებობდა ბოდვამდე მისულ დაქვემდებარებულობასა და უფლება–მოვალეობათა წყაროდ კვალიფიცირებულ აქტებს შორის., „თორმეტი კეისრის ბოდვანსა და რომაული სამართლის ოქროს საუკუნეს შორის“ ამ ურთიერთმთხვევაზე უსვამს ხაზს კინეც თავის შესანიშნავ პასაჟში.[39]

კაპიტალიზმის ჩამოყალიბება ხდება დეკოდირებული ნაკადების საყოველთაო აქსიომებთან ერთად. კერძო საკუთრება უკვე გამოხატავს არა პიროვნულ დამოკიდებულებებს, არამედ დამოუკიდებელ სუბიექტს. კერძო საკუთრება საკუთრივ უკავშირდება უფლებებს, იმის მაგიერ რომ კანონმა ეს უფლებები მიწას, ნივთსა და ადამიანებს დაუკავშიროს. დეტერიტორიალიზაციის ახალი ზღურბლი ჩნდება: მას შემდეგ რაც კაპიტალი მოქმედ უფლებად იქცა, მთელმა სამართლის ისტორიულმა ფორმამ ცვლილებები განიცადა. სამართალი წყვეტს წეს–ჩვეულებების გადამეტებულ კოდირებას, როგორც ეს არქაულ იმპერიებში გვხვდებოდა.

როცა ეს ნაკადი დეკოდირებისა და დეტერიტორიალიზაციის (დაუცველი შრომა, დამოუკიდებელი კაპიტალი) ზღურბლს აღწევს, როგორც ჩანს, სახელმწიფოს საჭიროება ქრება, ვინაიდან მითვისების უზრუნველმყოფი სამართლებრივი და პოლიტკური ბატონობა, პირდაპირ ეკონომიკურზე დადის. ეკონომიკა ქმნის მსოფლიო მასშტაბის მქონე აქსიომებს: „უნივერსალური კოსმოპლიტური ენერგიას, რომელიც ყოველ დაბრკოლებასა და უღელს გადაქელავს“[40]. დღეს ჩვენ შეგვიძლია აღვწეროთ უზარმაზარი ფულადი მასის მიმოქცევა, რომელიც საზღვრებს გადაკვეთს და სახელმწიფოების მხრიდან კოტროლს თავიდან იცილებს, აყალიბებს საერთაშორისო ორგანიზაციებს და ქმის ისეთ de facto ზეეროვნულ ძალაუფლებას, რომელსაც სამთავრობო გადაწყვეტილებებთან შეხება არა აქვს. კაპიტალიზმმა დასაწყისიდანვე მოახდინა დეტერიტორიალიზაციის ძალთა მობილიზება და სახელმწიფოებისას უზომოდ გადაუსწრო. თუ სახელმწიფო ტერიტორიულია, კაპიტალიზმი თავის შესაქმეშივე სრულებით არ ყოფილა ტერიტორიული. მისი დეტერირორიალიზაციის ძალაუფლება მდგომარეობს არა დედამიწის, არამედ „განივთებული შრომის“, საქონლის თავის ობიექტად ქცევაში. კერძო საკუთრება უკვე არის არა მიწის, არა მიწის ნაკვეთის და არა წარმოების საშუალებების, არამედ კონვერტირებადი აბსტრაქტული უფლებების კერძო საკუთრება. კაპიტალიზმი გამოდის არა მხოლოდ ბაზრის სახელით, არამედ დეტერიტორიალიზაციის აღმატებული სიქველითაც.

სახელმწიფოები სულაც არ არიან გადამეტებული კოდირების ტრანსცენდენტური პარადიგმები; ისინი დეკოდირებული ნაკადების აქსიომათა გამანამდივილებელ მოდელებს წარმოადგენენ. მსოფლიო კაპიტალისტური აქსიომები შემწყნარებლურ დამოკიდებულებას იჩენენ სახელმწიფოთა ჰეტერომორფული მოდელების (დემოკრატიული, ტოტალიტარული, ლიბერალური, დესპოტური რეჟიმების) მიმართ. კაპიტალი, როგორც ზოგადმწარმოებლური ურთიერთობა ინტეგრირებას ძალზედ იოლად უკეთებს არაკაპიტალისტური წარმოების წესებს და ყველა ტიპის სახელმწიფოს.

დაუცველი შრომის ნაკადი ისევე ქმნის ხალხებს, როგორც კაპიტალის დინება იქმნის მიწას (land) და მის სამრეწველო საფუძვლებს. ერს, როგორც კოლექტიური სუბიექტივაციის ჭეშმარტი ფუნქციონირებას, მოდერნული სახელმწიფოს მაქვემდებარებელი პროცესი შეესატყვისება. მთელი თავისი შესაძლო ნაირფეროვნებით, სწორედ ერი–სახელმწიფო იქცევა კაპიტალისტური აქსიომების გამანამდვილებელ მოდელად.

მანქანებზე დამონებას ჩვენ კონცეპტუალურად განვასხვავებთ სოციალური დაქვემდებარებისაგან. დამონებას მაშინ აქვს ადგილი, როცა ადამიანები ერთმანეთთან და სხვა ნივთებთან ერთად(ცხოველებთან და სამუშაო ხელსაწყოებთან ერთად) მანქანის ნაწილებს შეადგენენ და რაღაც მათზე მაღლა მდგომი ერთეულის კონტროლის ქვეშ იმყოფებიან. დაქვემდებარებისას კი, ზემდგომი ერთეული ადამიანებს გარეგანულ საგანზე (მანქანაზე, ცხოველზე, ხელსაწყოებზე) მიჯაჭვულ ხელქვეთებად აყალიბებს. ადამიანი უკვე ამ მანქანის კომპონენტი კი აღარ არის, არამედ ამ მანქანის მუშა და იუზერი. ის რომ დამონება დაქვემდებარებით იცვლება, სულაც არ ნიშნავს რომ რეჟიმი უფრო ჰუმანური გახდა. პირველს სპეციფიკური დამოკიდებულება ჰქონდა არქაულ იმპერიულ ფორმაციასთან: ადამიანები იმ მანქანის ნაწილები იყვნენ, რომელიც საერთო საზოგადოებრივი მონობის (კერძო მონობის საპირისპიროდ) გადამეტებულ კოდირებას ახდენდა. ანტიკური მონობა და ფეოდალური ბატონ–ყმობა უკვე დაქვემდებარების პროცედურებს წარმოადგენდნენ, თუმცა დაქვემდებარება თავის რადიკალურ გამოხატულებას კაპიტალიზმში, „თავისუფალი“ მუშების მაგალითზე ჰპოვებს. რეალურად, კაპიტალი მოქმედებს როგორც სუბიექტივაციის პუნქტი, რომელიც ყველა ადამიანურ ცოცხალ არსებას მის ხელქვეითებად აქცევს; მათგან ზოგნი, „კაპიტალისტები“ წარმოადგენენ მთქმელ სუბიექტს, რაც კაპიტალის კერძო სუბიექტურობას ფორმას აძლებს, სხვები, „პროლეტარები“ მაუწყებელი სუბიექტები[41] არიან და ექვემდებარებიან ტექნიკურ მანქანას, რასაც მუდმივი კაპიტალი მოქმედებაში მოჰყავს.

სუბიექტივაციის თანმდევი, სოციალური დაქვემდებარება სუბიექტივაციის რეალიზების აქსიომატურ მოდელბში უფრო მეტად ვლინდება, ვიდრე თავად აქსიომებში. სუბიექტივაცია–დაქვემდებარების პროცესი ნაციონალური სუბიექტების, ანუ ერი–სახელმწიფოებათა ჩარჩოებშია მანიფესტირებული, საკუთრივ აქსიომები კი, რისი რეალიზების მოდელებიც სახელმწიფოები არიან, აქ და ამჟამად აღადგენენ და კვლავ მანქანური დამონების მთელ სისტემას იგონებენ. ეს არც ერთ შემთხვევაში ძველ იმპერიულ მანქანასთან მიბრუნებას არ ნიშნავს, ვინაიდან აქიომათა შიგნით მოვექეცით და არა ფორმალური ერთობის ტრანსცენდენტალურობის ქვეშ. მიუხედავად ამისა, ადამიანები ამ მანქანის ხელქვეითები იუზერები კი არა, არამედ ისევ მისი ნაწილები ხდებიან. კიბერნეტიკული და საინფორმაციო მანქანები, ძრავიანი მანქანებისაგან განსხვავებით, დაქვემდებარების საყოველთაო რეჟიმს აღადგენენ: პერიოდულად განმეორებადი და შექცევადი „სისტემა: ადამიანი–მანქანა“ ანაცვლებს, ორ ელემენტს შორის არსებულ არაგანმეორებადსა და შეუქცევად ურთიერთობებს; მანქანასა და ადამიანს შორის ურთიერთობა ეყრდნობა უკვე არა მოხმარებასა და მოქმედებას არამედ შინაგან, ორმხრივ კომუნიკაციას. კაპიტალის ორგანულ შემადგენლობაში, ცვალებადი კაპიტალი მუშის (ადანიანური ზედმეტი ღირებულების) დაქვემდებარების რეჟიმს განსაზღვრავს, რის პრინციპულ ჩარჩოსაც წარმოება და ქარხანა წარმოადგენს. მაგრამ, ავტომატიზაციასთან ერთად პროგრესულად და პროპორციულად იზრდება მუდმივ კაპიტალი და შედეგად სახელზე ახალი ტიპის დამონებას გვეძლევა: სამუშაო რეჟიმის ცვლილების თანადროულად, ზედმეტი ღირებულება[42] მანქანური ხდება, ხოლო სამუშაო ჩარჩო მთელ საზოგადოებაზე განევრცობა. ისით შეგვეძლო გვეთქვა რომ მცირე რაოდენობით არსებული დაქვემდებარებას დამონების მანქანიდან გავყავართ, მაგრამ დანარჩენილი დიდი რაოდენობა უკანვე გვაბრუნებს. თანამედროვე ძალაუფლება კლასიკურ ალტერნატივაზე „ან განდევნა ან იდეოლოგია“ აღარ დაიყვანება, ის უკვე გულისხმობს ნორმალიზებას, მოდულაციას, მოდელირებას და ინფორმაციას, რომლებიც ენიდან, აღქმებიდან, ნდომებიდან და მოძრაობებიდან იკვებეიან.

სახელშეკრულებო კვანძმა, უღელმა და დატყვევებამ დიდი ისტორია გამოიარეს; ჯერ იყო ობიექტური, იმპერიულ–კოლექტიური უღელი, შემდეგ კი – ყოველგვარი სუბიექტურ–პიროვნული კავშირი, ბოლოს კი სუბიექტი, რომელიც საკუთარ თავს იბამს. არც დაქვემდებარებით თავდება საქმე, ის სახელმწიფოს ფუნადამენტურ მომენტზე, კერძოდ სამოქალაქო დატყვევებაზე ანდა მანქანურ დამონებაზე გადამრთველ–რელეს წარმოადგენს.

 

განმარტებები:

[1] Georges Dumezil, Mitra-Varuna (Paris: Galimmard, 1948).

[2] Stratum -შრე, დელიოზისა და გუატარის პოლიტიკის ონტოლოგიის ერთ–ერთი საბაზისო ცნება. ავტორთა განმარტებით, სტრატა „დედამიწის კორპუსზე შესქელების ფენომენია“ სამყაროს შრეობრივი ანალიზას მნიშვნელობს. ავტორები გამოყოფენ სამ მთავარ სტრატას, ფსიქოქიმიურს, ორგანულსა და ანთროპომორფულს. თითოეული სტრატა კოდირებულ გარემოთა და ფორმირებული სუბსტანციებისგან შედგება. სტრატებს შორის დაყოფა არის პირობითი და მათ შორის გადასვლას ყოველთვის აქვს ადგილი. მათი არტიკულაცია ხდება ფორმებისა და კოდების მეშვეობით.(მთარგ.შენ)

[3]სუვერენული ძალაუფლება განსხვავებით პასტორალური ძალაუფლებისგან მკაცრად ტერიტორიულია; ანუ მისი იურისდიქცია ვრცელდება გარკვეული ტერიტორიის ფარგლებში, იმ ველში სადაც მის მიერ შემოღებული კანონი მნიშვნელობს. შესაბამისად, სუვერენული ძალაუფლება კი არ მართავს(როგორც პასტორალური) არამედ სუფევს.(მთარგ.შენ)

[4] ექტერიორულია

[5] ინტერიორულობის

[6] becoming

[7] განსაკუთრებით

[8]Assemblage -შეიძლება კრებულად, კრებად სიმრავლედაც ვთარგმნოთ. ავტორებთან კრებადობები იწარმოებიან სტრატაში, გარემოსაგან ტერიტორიას გამოყოფენ და ამ ტერიტორიულობითვე განისაზღვრებიან. (მთარგ.შენ)

[9] Numbering numbers. შეად. სპინოზას Natura naturans-ს (მთარმ. შენ.)

[10] სულისკვეთება(ერთსულოვნების, საომარი და ა.შ)

[11] Paul Virilio, “Metempsychose du passage,” Traverses, no.8 (May 1977).pp.11-19.

[12] შეად. მარქსი, კ. კაპიტალი. ტ.1. გვ. 230. „შრომის საშუალების მთავარ როლს ასრულებს მოშინაურებული, მაშასადამე, უკვე შრომის მეოხებით გარდაქმნილი ცხოველი.“(მთარგ. შენ.)

[13] სხეული ორგანოების გარეშე Le corps-sans-organes (CsO)  – მუდმივად თვითქმნის პროცესში მყოფი, არადიფერენცირებული, სიგულარული რეალობა. სტრატების საპირისპიროდ ის მოქმედებს არა ორგანიზების არამედ კონსისტენციის სიბრტყეზე. მაგ. კვერცხი (ბიოლოგიური, კოსმიური, ემბრიოლოგიური), კიბო, შავი ხვრელი და ა.შ. (მთარგ.შენ).

[14] Point du fuite – გადასვლის, გარღვევის ხაზი – ზღურბლოვანი მდგომარეობა, რომლის გადაბიჯებაც შინაარსის სტრუქტურულ ცვლილებებს, ტრანსფორმაციებს იწვევს. მაგ. დანიშნულების შეცვლას როგორც წესი ფორმის შეცვლა(განვითარება ან უკუგანვითარება) მოსდევს (მთარგ.შენ)

[15] შეად. „ხის სიჭარბის ეპოქაში მჭედლის ხელობა ჯერ კიდევ პირველი იდუმალებით იყო გარემოცული. შუა საუკუნეობივ შეგნებაში მჭედელი ბუნების ძალებთან დაკავშირებულ ჯადოქარს განასახიერებდა. ის ამზადებდა იარაღს, ასე ძვირად რომ ფასობდა იმ ეპოქაში; ხოლო ქურაში დანთებული ცეცხლი განუწყვეტლივ იზიდავდა ადამიანს.“ ალა იასტრებიცკაია. XI-XIII საუკუნეების დასვლეთი ევროპა. 1981.

[16] შეად. „დაადო უფალმა ნიშანი კაენს, რომ ვერ მოეკლა იგი ყოველ შემხვდურს. გადაიხვეწა კაენი უფლის პირისაგან და დაესახლა ნოდის ქვეყანაში, ედემის აღმოსავლეთით. შეიცნო კაენმა თავისი დედაკაცი. დაორსულდა ქალი და შვა ენოქი. გააშენა კაენმა ქალაქი და უწოდა ამ ქალაქს შვილის სახელი – ენოქი. შეეძინა ენოქს ყირადი; ყირადმა შვა მეხუაელი, მეხუაელმა შვა მეთუშაელი; მეთუშაელმა შვა ლამექი; მოიყვანა ლამექმა ორი ცოლი; ერთს სახელად ერქვა ყადა, მეორეს – ცილა. შვა ყადამ იაბალი. იგი იყო კარავში მცხოვრებთა და მეჯოგეთა მამა. მის ძმას ერქვა იუბალი; იგი იყო მეჩანგეთა და მესტვირეთა მამა. შვა ცილამაც თუბალ–კაენი, რვალისა და რკინის საჭურველთ მჭედელი.(დაბადება 4, 15–22) (მთარგ. შენ.)

[17] როგორც ჩანს ავტორები აქ ნეანდერტალელ ადამიანებს გულისხმობენ.(მთარგ. შენ.)

[18] Un supplément

[19] შეად. „კაპიტალისტი თავის კაპიტალს ორ ნაწილად ჰყოფს. ერთ ნაწილს ის წარმოების საშუალებებში აბანდებს. ეს მისი კაპიტალის მუდმივი ნაწილია. მეორე ნაწილს ის ცოცხალ სამუშაო ძალად აქცევს. ეს ნაწილი მის ცვალებად კაპიტალს შეადგენს. ერთი და იმავე წარმოების წესის საფუძველზე წარმოების სხვადასხვა დარგში ადგილი აქვს კაპიტალის სხვადასხვანაირ დაყოფას მუდმივ და ცვალებად შემადგენელ ნაწილებად.“ მარქსი, კ. კაპიტალი. ტ.1. გვ. 388. (მთარგმ. შენ).

[20] იხ. John Ulrich Nef. War and Human progress. New York: Norton. 1968)

[21] Ernst Jünger, The Glass Bees, New York: Noonday Press, 1960, p.112).

[22] პრიმორდიალური, თაურსახელმწიფო

[23] შეად. ზევის გაპობილი თავიდან ზრდასრული და იარაღასხმული ათენას შობა (მთარგ. შენ).

[24] ვარონი აკეთებს ცნობილ კალამბურს Nexum–სა და Nec suum fit(საგანი არ ხდება მიმღების საკუთრება)–ის შესახებ. Nexum–ი არსებითად, არქაული რომაული სამართლის ფუნდამენტური ფორმაა, რომლის მიხედვით ვალდებულებას ქმნიან არა ხელშეკრულების მხარეები, არამედ მსესხებელის ან დონორის მიერ რელიგიურ–მაგიური წესით წარმოთქმული სიტყვა. ეს არ არის კონტრაქტი(mancipatio); არ მოიცავს ყიდვა–გაყიდვასა და რაიმე სახის მოგებას, თუმცა როგორც ჩანს, რენტა მასში მაინც შედის. იხ. Pierre Noailles, Fas et Jus (Paris: Les Belle Lettres, 1948).

[25] Clastres, P. Society Against the State.(NY: Urizen, 1977).

[26] შეად. „მრავალჯერ სცადეს განათლების გავრცელება ინდიელებში, მომთაბარეთათვის დამახასიათებელი ჩვევების შენარჩუნებით. იეზუიტებმა ეს წამოიწყეს კანადაში, პურიტანებმა – ახალ ინგლისში. ვერც ერთმა მათგანმა სერიოზულ შედეგს ვერ მიაღწია. ცივილიზაცია ქოხებში იბადებოდა და ტყეებში კვდებოდა. ინდიელთა კანონმდებლების სერიოზული შეცდომა გახლდათ ის, რომ მათ არ ესმოდათ შემდეგი: ხალხის ცივილიზაციისათვის უწინარეს ყოვლისა საჭიროა, რომ იგი ერთ ადგილზე დამკვიდრდეს, ეს კი მხოლოდ მიწათმოქმედების პირობებში მიიღწევა; ასე რომ, ინდიელები ჯერ მიწათმოქმედებად უნდა ექციათ“ ტოკვილი, ა. დემოკრატია ამერიკაში, 2011. გვ. 251.

[27] Griaznov. The Ancient Civilisation of Southern Siberia (NY: Cowles, 1969), pp. 97-98, 131-133.

[28] იგულისხმება უნივერსალურ დაშვებათა მდგომარეობა, ბაზისური რწმენები და დებულებები, რომლებიც არ ექვემდებარებიან დასაბუთებას და საიდანაც კანონები დედუქციურად გამოიყვანება.

[29] Ferdinand Braudel, Capitalism and Material Life, 1400-1800. (NY: Harper and Row. 1967, 60). Pp. 398-411.

[30] Samir Amin, Unequal Development, (NY: Monthly Review Press, 1976), p. 146.

[31] Overcoding

[32] Ference Tőkei, Les conditions de la propriété foncière dans la Chine de l’époque Tcheou. Acta antique, vol.6.   (1958), pp.245-300

[33] Marx, Grundisse, p.477

[34] ენგელსი, ფ. ოჯახის, კერძო საკუთრების და სახელმწიფოს წარმოშობა

[35] Labor – იგულისხმება საცვლელი ღირებულების მწარმოებელი, საზოგადოებრივი შრომა (მთარგ. შენ)

[36] V. Gordon Childe, The Most Ancient East (London: K. Paul, Trench, Trubner, 1928). & The Prehystory of European Civilisation (London: Cassel, 1962).

[37] შეად. „შუა საუკუნეების სოციალური წყობის და პოლიტიკური ინსტიტუტების თავისებურება ის იყო რომ ცენტრალური ხელისუფლება უშუალოდ არასოდეს განაგებდა მოქალაქეებს. შეძლება ითქვას, რომ ის მათ თვალში არც არსებობდა: თითოეული ადამიანი ცნობდა მხოლოდ ერთ კონკრეტულ პირს, ვისი მორჩილებაც მას ევალებოდა. ხსენებული პირის მეშვეობით ის – ისე რომ ვითარებას ვერც კი აცნობიერებდა – უკავშირდებოდა ყველა დანარჩენს მოქალაქეს.“ ალექსის დე ტოკვილი. დემოკრატია ამერიკაში. 2011. გვ. 477. (მთარგ. შენ.)

[38] Gerard Boulvert, Domestique et foncionnaire sous le haut-empire romaine (Paris: Les Belle Lettres, 1974).

[39]Edgar Quinet, La genie des religions, vol.1 of Oeuvres Completes (Paris: Hachette, ca. 1899).

[40] Marx, Economic and Philosophic Manuscripts of 1844 (NY: International Publishers, 1964).p.129.

[41] მაუწყებელი სუბიექტი – კვაზი სუბიექტურ მდგომარეობაში, დაქვემდებარებაში მყოფი პირი, (აქ: პროლეტარი) რომელიც მთავარ აღმნიშვნელს(აქ: კაპიტალი) მხოლოდ მეორადად, შუამავლის (მთქმელი სუბიექტის, კაპიტალისტი) მეშვეობით მიმართავს.(მთარგ.შენ).

[42] ზედმეტი ღირებულება – მუშის აუნაზღაურებული შრომა, რომელსაც კაპიტალისტი მიითვისებს სუფთა მოგების სახით; კაპიტალის თვითზრდისა და შრომის ექსპლუატაციის საფუძველი.(მთარგ.შენ)