მიშელ ფუკო “რა არის განმანათლებლობა”
წიგნიდან ‘სიმართლის პოლიტიკა’
ცნობილი ფრანგი პოსტ-სტრუქტურალისტი ფილოსოფოსის, მიშელ ფუკოს სიტყვები, რომლებიც მან უკვე 30 წლის წინ წარმოსთქვა საოცრად აქტუალურია დღევანდელი ქართული დისკურსის რეალობისათვის. დღევანდელ დღეს სწორედ ხელოვნურად ხდება ამ დიქოტომიის შექმნა: მოდერნისტი განმანათლებლები და რევანშისტი პრე-მოდერნისტი ჩამორჩენილები, რომლებიც ყველაფერს ზედმეტად კონსერვატიულად უყურებენ. საზოგადოების ერთი ნაწილი წარმოჩინდება პროგრესულ “განმანათლებლად” და მეორე კი ჩამორჩენილ “კონსერვატორად”. Aანკი პირიქით, ქვეყნის დამანგრეველ ‘კოსმოპოლიტებად’ და ნამდვილ ‘ეროვნულ პატრიოტებად’. რეალურად, ეს კატეგორიები ნამდვილ სურათს საოცრად ამარტივებს და პრიმიტიულ დონეზე დაჰყავს. როგორც ამას ცნობილი ფრანგი ფილოსოფოსი აღნიშნავდა 30 წლის წინ, ორივე მხრიდან ამ დისკურსს შანტაჟის ფორმა აქვს და დადის იქამდე: ან ჩვენთან ხარ და კარგი ხარ ანკი ჩვენი მოწინააღმდეგეების ბანაკში ხარ და ხალხის მტერი ხარ. მაგრამ სიმართლე ასეთი მარტივი და პრიმიტიული დიქოტომია არ არის.
ფაქტი ის არის, რომ ცალსახა და წრფივი დამოკიდებულება არც ‘განმანათლებლობის’, არც ‘მოდერნიზაციის’ და არც თვით ‘ჰუმანიზმის’ მიმართ არსებობს და ყველა ახალი, თავისი დროისათვის ‘პროგრესულ’ მიმდინარეობას კრიტიკა არა მხოლოდ სენის კონსერვატიული მარჯვენა ნაპირიდან, არამედ მარცხნიდანაც ხვდება.
მოგეხსენებათ, მსოფლიომ უკვე დიდი ხანია გაიარა ეგრეთწოდებული მოდერნიზაციისა და სეკულარიზაციის პერიოდი. ევროპაში ის, ჯერ კიდევ მეჩვიდმეტე, მეთვრამეტე საუკუნეებში დაიწყო. ხოლო გასული საუკუნის შუაგულისათვის მოდერნიზაციის პერიოდმა თავის უმაღლეს წერტილს მიაღწია. მთელს მსოფლიოში გაბატონდა მოდერნულ, სეკულარული მსოფლმხედველობები, მთელ რიგ ქვეყნებში ავტორიტარული, დიქტატორული ელფერით და ზოგგანაც ლიბერალური დემოკრატიების სახით. უთუოა რომ ჰუმანიზმის, განმანათლებლობისა და მოდერნიზაციის წყალობით ევროპულმა ცივილიზაციამ საკმაოდ დიდ პროგრესს მიაღწია – პირველ რიგში მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესისა და სოციალური განვითარების მხრივ. სისულელეა იმაზე კამათი, რომ უკანასკნელი საუკუნეების დიდი მიღწევები ბუნების თუ სოციალურ მეცნიერებებში უთუოდ ჰუმანისტური და განმანათლებლური იდეების დამსახურებაა. ისიც უდავოა რომ ევროპის ‘ბნელი შუა საუკუნეების ჯვაროსნულ-ინკვიზიციური’ პერიოდის შემდეგ რენესანსის შემდგომი ჰუმანისტური აზროვნება დიდი პროგრესი იყო საკუთარი მისწრაფებით სეკულარიზაციისა და უფრო დიდი გახსნილობისაკენ. Oორი აზრი არ არის რომის ეკლესიის ფუნდამენტალისტური ბატონობის ასწლეულების შემდგომ ჰუმანიზმი დიდი პროგრესის აღმნიშვნელი იყო კონკრეტულად ევროპული ცივილიზაციისა თუ დისკურსისათვის.
ამავე დროს უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ‘განმანათლებლობისა’ და “ჰუმანიზმის” ზეობის პერიოდში მე-18 საუკუნის ბოლოდან მე-20 საუკუნის შუაგულამდე მსოფლიოს ბევრი სეკულარული წესწყობილება და რეჟიმი მოევლინა, რომელმაც ადამიანების ჟლეტვითა და წამებით ინკვიზიციაზე არანაკლებ გამოიჩინა თავი. იაკობინელების დიქტატურით დაწყებული, საბჭოთა და ჩინური ‘ჰუმანისტური’ ვითომ პროგრესული მკვლელობის მანქანებით დამთავრებული – ეს მაგალითები საკმაოდ დიდი და შემზარავი აღმოჩნდა იმისათვის რომ ‘ჰუმანიზმისა” და ‘განმანათლებლობის’ ახალ ვერსიებში ეჭვი შეეტანათ. ცნობილი მეცნიერები, ისეთები როგორიც გახლავთ რაინჰოლდ ნიბური ალაპარაკდნენ იმაზე რომ ამ მოვლენების შემდგომ დასკვნა ცალსახაა – ადამიანის ბუნება არის ბოროტი. ეს თანამედროვე ‘რეალ-პოლიტიკის” მოძღვრებას დაედო საფუძვლად, რომელსაც ძირითადად კონსერვატიული ტიპის პოლიტიკური მიმდინარეობები იყენებენ. მაგრამ, ამას გარდა იყო მეტად საფუძვლიანი კრიტიკა მარცხნიდანაც – ჯერ კიდევ მარქსის ცხოვრებაში, პრუდონისა და ბაკუნინის მიერ მისი სისტემის ავტორიტარიზმის საკმაოდ სამართლიანი კრიტიკა და მეოცე საუკუნეში უკვე ეგზისტენციალისტებით დაწყებული და პოსტ-სტრუქტურალისტებით დამთავრებული, ყველა ეს კრიტიკოსი დოგმატურ ‘განმანათლებლობას’ და ჰუმანიზმს მეტად მწვავე კითხვის ნიშნებს უსვამდა.
ფრანკფურტის ‘კრიტიკული თეორიაც’ ერთ-ერთი მათგანი იყო, ვინც თანამედროვე ბიურგერს ჰერბერტ მარკუზეს სიტყვებით ‘ერთ-განზომილებიანი კაცი’ უწოდა. ლაპარაკი აღარაა მარტინ ჰაიდეგერისული ‘მანის’ და უკვე პოსტ-ჰაიდეგერისეული ანუ პოსტ-სტრუქტურალისტური მეცნიერების მიერ დოგმატური ჰუმანიზმის პირდაპირი მნიშვნელობით ‘დეკონსტრუქცია’ დაიწყეს. ერთ-ერთმა ყველაზე ცნობილმა პოსტ-სტრუქტურულმა მოაზროვნემ, ჟაკ დერიდამ 1993 წელს ირვაინის უნივერსიტეტში მის ყველაზე ცნობილ ლექციაში მთლიანად დაანაწევრა მარქსისტული მოძღვრება ის სპექტრებად დაჰყო, სადაც აჩვენა რომ მარქსი რეაქციულს არანაკლებს შეიცავს, ვიდრე პროგრესულს. გენიალური მიშელ ფუკო, რომელზეც ძალიან რთულია იმის თქმა რომ იგი პრე-მოდერნული სამყაროს იდეალიზაციას და კონსერვატიზმის აღზევებას ცდილობს, საოცრად განსწავლულ კრიტიკას გვაძლევს ვოლტერისა და რუსოს იდეალებზე და სოციალურ კონტრაქტებზე აშენებული ბურჟუაზიული სამყაროსი, რომელიც მარგინალიზაციას უკეთებს ადამიანების დიდ ჯგუფებს. ‘სიგიჟე და ცივილიზაცია’ აღწერს ეგრეთწოდებულ ‘სულიერად დაავადებულ’ ადამიანთა მარგინალიზაციის და გენოციდის პროცესს, იმ მარტივი მიზეზით რომ ისინი ვერ ესადაგებიან ‘ბიურგერულ ოცნებას’ ანუ არ აქვთ იგივე ცხოვრების სტანდარტზე ოცნება, როგორც ტიპურ ფილისტერს მათს თანამედროვე საზოგადოებაში. თავის კიდევ ერთ არანაკლებ მნიშვნელოვან ნაშრომში “გაწვრთენი და დასაჯე’ იგი აგრეთვე აღწერს ბიურგერული აზრის დიქტატურას თანამედროვე დასავლურ სახელმწიფოებში. მისი მეტად კრიტიკული შეხედულებებით, აზროვნების დიქტატურის უფრო დახვეწილი ფორმებით თანამედროვე ბიურგერული საზოგადოება ცდილობს რომ ყველას, ვისაც იგივე ოცნება არ აქვს, ყველას ვინც განსხვავებულად აზროვნებს მარგინალიზაცია, იზოლაცია და ბოლოს ლიკვიდაცია გაუკეთოს. Eეს ხდება ასე ვთქვათ თემის შენარჩუნებაზე ზრუნვით.
ევროპული და ჩრდილო ამერიკული აზროვნებისათვის მოდერნული პერიოდი გასული საუკუნის 60-იან წლებში მთავრდება, როდესაც უკვე ეგრეთწოდებული პოსტ-მოდერნიზმი იმკვიდრებს ადგილს. პოსტ-მოდერნისტებს აღიარებული შეფასებით საერთო ბევრი არაფერი აქვთ. ისინი უბრალოდ სხვადასხვა წერტილიდან აკრიტიკებენ სისტემას, რომელმაც ‘სოციალური კონტრაქტი’ დაამკვიდრა და რომელიც ზოგჯერ დემოკრატიული მეთოდებით და ზოგჯერაც ცეცხლითა და მახვილით ცდილობდა ‘განმანათლებლობა’ დაემკვიდრებინა. დიახაც, ბევრი ასეთი მოღვაწე ჟან პოლ სარტრით და ალბერ კამიუთი დაწყებული, ადორნო-ჰორკჰაიმერით გაგრძელებული და ბოდრიარ-დერიდათი დამთავრებული საკმაოდ საფუძვლიანად აკრიტიკებდა ‘სოციალურ კონტრაქტს’, მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს იმას რომ ეს მეცნიერები პრე-მოდერნული და ფუნდამენტალისტური, შუა საუკუნეების ‘ბნელი ევროპის’ დაბრუნების მომხრეები იყვნენ. ისინი სწორედაც რომ ცდილობდნენ, განმანათლებლობის იდეალები, ისევე როგორც ქრისტიანობის საუკეთესო იდეალები, თანაგრძნობისა და თანასწორუფლებიანობის სახით უფრო მეტად დაემკვიდრებინათ თანამედროვეობაში.
მოკლედ რომ ვთქვათ პოსტ-მოდერნული აზროვნება გამოირჩევა არა-წრფივი მიდგომით და კარგს მოდერნშიც ხედავს და პრე-მოდერნშიც. ფუკო მაგალითად ცდილობს რომ ხარისხობრივი კატეგორიებით საერთოდ არ იფიქროს: ის აღიქვამს მოდერნსა და პრე-მოდერნს როგორ გარკვეულ ფაქტს, რომლის კრიტიკული ანალიზი სხვადასხვა კუთხიდან არის შესაძლებელი. სწორედ ასეთი მრავალმხრივი აზროვნება შეიძლება იყოს პოსტ-მოდერნის ერთ-ერთი მთავარი უპირატესობაც და მიღწევაც თავის ეპოქაში. ის არც ცალსახად პროგრესის მომხრეა და არც ვიწრო კონსერვატიული – ის ცდილობს ყველა ამ მოვლენას შემოქმედებითი დეკონსტრუქცია გაუკეთოს და ორდინარულ კითხვებზე არაორდინარული პასუხები მონახოს. თუმცა აქვე შეიძლება ითქვას რომ აფირმატიული მოძღვრებები პოსტ-მოდერნს ნამდვილად ახასიათებს. მისი წინამორბედი ეგზისტენციალიზმისა არ იყოს, იგი უფრო განსჯად და კრიტიკული ანალიზის კატეგორიაში რჩება. დოგმატური ჰუმანიზმისა თუ ზოგიერთი განმანათლებისგან განსხვავებით ძალიან ძნელია ისეთი პოსტ-მოდერნისტის პოვნა, ვინც კაცობრიობის ბედნიერების რეცეპტს გამოწერს თავის შრომაში.
დღევანდელ საქართველოში საზოგადოებრივ-პოლიტიკური დისკურსი ასევე ორი უკიდურესობით გამოირჩევა – ორი ინტელექტუალური კონსპირაციის თეორიით: პრე-მოდერნულითა და მოდერნულით. პრე-მოდერნული მითი ცდილობს ყველანაირად დაამტკიცოს, რომ ეგრეთწოდებული ‘რეფორმატორები’ ქართული გენის მტრები არიან და მათი შეთქმულება არის ქართველების და ღვთისმშობლის წილხვედრი ქვეყნის მთლიანი განადგურება. მათ საკუთარ შეიარაღებაში აქვთ პრიმიტიული ბრალდებების კასკადი, რომელიც იაფფასიანი კლიშეებითაა სავსე, მაგალითად “მასონი”, “სოროსელი” (არადა ამ ადამიანების უმრავლესობას არავითარი წარმოდგენა სოროსის პოლიტიკურ შეხედულებებზე არ აქვს), “კოსმოპოლიტი” და ასე შემდეგ. ეს ადამიანები ხშირად სააკაშვილის ნაციონალისტურ რეჟიმს სწორედ ნაციონალიზმის უკმარისობისათვის ამტყუნებენ და მას პატრიოტიზმის დეფიციტს აყვედრიან გამუდმებით. ეს ხდება მიუხედავად იმისა, რომ სააკაშვილმა და მისმა მთავრობამ უდიდესი ძალისხმევა ჩადო მოდერნიზებული ნაციონალიზმის შექმნასა და შეკოწიწებაში მისი “პატრიოტთა ბანაკების” მართლაც რომ ვაი-პატრიოტული კამპანიით. მაგრამ, პრე-მოდერნულ, ისევე როგორც მოდერნულ მითს ნაკლებად აინტერესებს საქმის ნამდვილი ვითარება. მათთვის სააკაშვილის რეჟიმი პიროვნულად არის მიუღებელი და არა არსობრივად და მათი იდეოლოგიური ‘მითოლოგია’ სწორედ ამ პრინციპით საზრდოობს. არსებობს მასონ-სოროსელთა შეთქმულება ქართული გენ-ჯიშის წინააღმდეგ და ჩვენ მას უნდა ვებრძოლოთ და პიროვნებები ჩავანაცვლოთ უფრო ‘ეროვნული’ სახეებით.
მოდერნული მითიც ოპერირებს დემონიზაციის პრინციპით. ამ მითის ავტორები ძირითადად ცდილობენ რომ მთავარი დემონიზაცია საქართველოს მართლმადიდებლურ ეკლესიას გაუწიონ და ის წარმოსახონ ყველა უბედურების საწყისად. რა თქმა უნდა ნაკლი ყველა ორგანიზაციაში მოინახება და ეს ასეა ქართულ ეკლესიაშიც, მაგრამ აქ ქართველი ‘მოდერნიზატორების’ მიერ აშკარად გაზვიადებულ რეალობასთან გვაქვს საქმე. მათი აზრით საქართველოს ცოტა უკლია თეოკრატიულ სახელმწიფომდე და პატრიარქის მიერ შეთავაზებულ კონსტიტუციური მონარქიის დასავლურ-ევროპულ მოდელს სახავენ როგორც აბსოლუტურ მონარქიაში და თეოკრატიაში (რომელიც საქართველოში არასდროს ყოფილა რომისაგან განსხვავებით). ამავე დროს მოდერნული მითის ავტორები ბევრ საკითხში მართლმადიდებლურ ეკლესიაზე ბევრად უფრო კონსერვატიულ მოსაზრებებს ატარებენ. მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ ომისა და მშვიდობის საკითხი – საპატრიარქოს პოზიცია მმართველი რეჟიმისა და მისი ‘მოდერნული’ აპოლოგეტებისაგან განსხვავებით გაცილებით უფრო ლიბერალურია. იგივე სოციალურ საკითხებში და ღარიბების დახმარების საკითხშიც ეკლესიის პოზიცია ბევრად უფრო ლიბერალურია ვიდრე “მოდერნისტი” ნეოკონსერვატორების სოციალური დარვინიზმი – სადაც ძლიერმა უნდა იზეიმოს სუსტზე.
‘მოდერნისტები’ ჯუნგლის კანონის საკუთარი ვერსიის დამკვიდრებას ვითომ პრე-მოდერნის აჩრდილებთან ბრძოლით ცდილობენ. ქართველი ‘მოდერნისტებისათვის’ საპატრიარქო მტრის ხატია, რომელთანაც არც დიალოგი შეიძლება და არც ლაპარაკი, რადგანაც ისინი ამ ინსტიტუტს მიიჩნევენ ფუნდამენტალიზმის მთავარ წყაროდ. ამავე დროს მათ ავიწყდებათ, რომ მათ მიერ დიდი ზარ-ზეიმით მიღებული ამერიკის ყოფილი პრეზიდენტი ჯორჯ უოკერ ბუში სწორედ ნამდვილი პროტესტანტი ფუნდამენტალისტების მიერ იქნა არჩეული პრეზიდენტად და მის ძირითად ამომრჩეველ მასას სწორედ ამერიკელი ულტრა-კონსერვატიული, პროტესტანტი ფუნდამენტალისტები შეადგენდნენ. საერთოდ ტერმინი ‘ფუნდამენტალისტი’ პროტესტანტულ სამყაროში წარმოიშვა, სწორედ რელიგიოუს ‘ფუნდამენტთან’ მიახლოების თვალსაზრისით და სწორედ ამერიკელი პროტესტანტი ფუნდამენტალისტები იყვნენ ჩართული დიდ დებატებში მოდერნისტებთან გასულის საუკუნის პირველ ათწლეულში. მეტად პრიმიტიულია აგრეთვე საქართველოს შედარებები ირანთან და არის ზედაპირული აზროვნების გამომხატველი. ამ შედარებების ავტორებს ავიწყდებათ, რომ თუნდაც ამერიკის შეერთებულ შტატებში ფუნდამენტალისტებს ისეთი ‘ზონდერ-ბრიგადები’ ჰყავთ, რომლებიც დღესაც კი სიკვდილით სჯიან თვითნებურად აბორტების ექიმებსა თუ სხვა ‘ურწმუნოებს”. აღარაფერს ვამბობ ევროპულ ქვეყნებში ‘სკინჰედებისა’ და სხვა ნეო-ნაცისტური ჯგუფების მოღვაწეობაზე. ბევრი ქართველი მოდერნისტის უკან კი იმალება სხვადასხვა ქრისტიანული დენომინაციის წევრი რომელიც ლიბერალიზმსა და პროზელიტურ საქმიანობას აშკარად ერთმანეთშიც კი ურევს. მაგალითად, ერთ-ერთ ასეთ მემარჯვენე-კონსერვატიულ ინტერნეტ გამოცემას სახელად ‘ჯვაროსანიც” კი ჰქვია – ის სახელი რომელიც ალბათ მსოფლიო ისტორიაში შესულია როგორც ერთ-ერთი ყველაზე ფუნდამენტალისტური რეჟიმი, მაგრამ ეს ჯგუფი ცდილობს თავი ლიბერალად გაასაღოს, რაც აგრეთვე აშკარა ფარსია.
აქვე მინდა ვთქვა რომ ქართველ ‘მოდერნისტებს’ ხშირად ავიწყდებათ რომ სეკულარულ-მოდერნული საბჭოთა წყობილების დროს საქართველოში ჰყვაობდა ჰომოფობია, რასიზმი, გენდერული დისკრიმინაცია და ამ საკითხებზე ლაპარაკი თითქმის საერთოდ არ მიდიოდა. პირიქით, ‘მოდერნულ-სეკულარულ საბჭოთა ბედნიერების მიწაზე” ყველა სახის მორწმუნე ადამიანს სდევნიდნენ. ეს არა მარტო კომუნისტურ სეკულარულ ქვეყნებში ხდებოდა, არამედ ბევრი ქართველის ‘მოდერნისტის’ სათაყვანებელ ათა-თურქისტულ თურქეთშიც. ამ ქვეყანაში დღესაც აკრძალულია მორწმუნე ადამიანისათვის თავშალის მოხვევა საჯარო ადგილებში. ან თუნდაც სირიის სეკულარული ბაასისტური რეჟიმი ავიღოთ და კასტროს კუბა. ეს ქვეყნები თავისი “განმანათლებლური” გადაცდომებით ამ დებატების დროს არავის ახსენდება. გაცილებით უფრო მომგებიანია ყველაფრის ‘ბნელ ეკლესიაზე’ გადაბრალება.
სამწუხაროდ, ჩვენთან მოდერნ-პრე-მოდერნის დაპირისპირება მეტად პრიმიტიული დიალექტიკით ხასიათდება და ის მთლიანად უარყოფს პოსტ-მოდერნს, რომელიც განვითარებულ სამყაროში უკვე 40 წელზე მეტია რაც არსებობს. შეიძლება თამამად ითქვას რომ ქართულ აზროვნებაში და ხელოვნებაშიც გვყავდა უკვე ბევრი პოსტ-მოდერნისტი მოღვაწე, რომელიც თავის ნაშრომებში საკმაოდ თამამად აკრიტიკებდა მოდერნულს, თუმცა არა არქაული, პრე-მოდერნული პოზიციებიდან, არამედ მეტად თანამედროვე გადმოსახედიდან. თამამად შეიძლება ითქვას რომ რობერტ სტურუას და ოთარ იოსელიანის ხელოვნება თავისი ბევრი ასპექტით შეიძლება პოსტ-მოდერნად ჩაითვალოს, ისევე როგორც ბევრი მათი თანამედროვის. Aეს შეიძლება ითქვას აგრეთვე მერაბ მამარდაშვილის, ზურაბ კაკაბაძის, თამაზ ბუაჩიძის და ბევრი სხვის ფილოსოფიაზეც. Pპირდაპირ რომ ვთქვათ, საბჭოთა პერიოდის ბოლო 30 წლის განმავლობაში საქართველომ გაიარა პოსტ-მოდერნული პერიოდი, მხოლოდ იმიტომ რომ 90-იანი წლების ბოლოს ისევ ‘მოდერნს’ დაბრუნებოდა.
თუკი ჩვენ ნამდვილად საკუთარი საზოგადოების შექმნა გვინდა და საკუთარი, განუმეორებელი ქვეყნის აშენება, მაშინ შორეული წარსულის ლანდებთან ბრძოლა და განვითარებული სამყაროს გუშინწინდელი ინოვაციების მიბაძვა შორს ვერ წაგვიყვანს. ამ გზით მავალ ერებს ბევრისათვის არ მიუღწევიათ – სხვების მაჩანჩალებს ყოველთვის მეორეხარისხოვანი როლი აქვთ. ნამდვილ ღირებულებას ქმნის ის, ვინც საკუთარს და ახალს მოიგონებს არა მხოლოდ ბუნების მეცნიერებაში, არამედ სოციალურშიც. ანუ აუცილებელია ის, რომ არათუ ალღო ავუღოთ თანამედროვე რეალობას, რომელიც უკვე პოსტ-პოსტ-მოდერნულია, არამედ დავიწყოთ ახალი ტიპის საზოგადოების მშენებლობა, რომელიც სხვებსაც მისცემს ჩვენგან სწავლის საშუალებას. ეს არის დღევანდელ სამყაროში განვითარების ერთადერთი იარაღი.
ევროპის კავშირი, ჟაკ დერიდასა და იურგენ ჰაბერმასის ცნობილი მანიფესტოს შემდეგ უკვე მიჩნეულია პოსტ-მოდერნული საზოგადოებრივი ურთიერთობების ახალ მოდელად, რომელიც ნელ-ნელა ენაცვლება ‘მოდერნულ’ ერი-სახელმწიფოს იდეას. აგრეთვე მიდის დიდი მუშაობა სახელმწიფოებრივი ურთიერთობების ახალი პარადგიმის მოძებნაზე.
ღირს თუ არა რომ ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისში გასული საუკუნეების ‘მოდერნისტულ’ ქიმერებს გამოვენთოდ და აღარ ვეძებოთ ახალი გამოსავალი დღევანდელი პრობლემებიდან? რამდენად სწორია ხვალინდელ დღეს თვალი გუშინწინდელი თვალთახედვიდან გავუსწოროთ? ჩვენ ხომ ‘მოდერნიზაცია’ ცეცხლითა და მახვილით ‘კოლექტივიზაციასთან“ ერთად გავიარეთ – რატომ უნდა დავბრუნდეთ ისევ ამ ბნელ ეპოქაში, როდესაც განვითარებული სამყარო უკვე პოსტ-მოდერნსაც გასცდა?
ჩვენს წინაშე მდგარი გამოწვევა სწორედ ესაა. რა არის ის ახალი ღირებულებები, რომელთა გამომუშავებით და მიღებითაც შეგვიძლია ჩვენ კარი შევაღოთ ოცდამეერთე საუკუნის და მესამე ათასწლეულის მეორე დეკადაში – იმისათვის რომ არ მოვხდეთ ევროპის მიერ გამოვლილი პირველი ათასწლეულის ‘ბნელი საუკუნეების’ და მეორე ათასწლეულის ‘ტერორისტული მოდერნის’ დეკადანსში.
